Ол бозбала кезінен-ақ қазақ ішіндегі түрлі тартыстар мен халқының мәдени-әлеуметтік қиындықтарына куә болды.

Бір сөзбен айтқанда, данагөй, әділетсүйгіш, адал болған қазақ ақынының ізгі бейнесі кім-кімнің де жан дүниесін нұрға бөлейді.

Абай – қазақ халқының бағына туған тұлға.

Осы орайда, Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойымен қазақ жұртын және әлемнің барлық елін құттықтаймын!

– Өкінішке қарай, Қазақ еліне жолым түскен жоқ.

Қазақ халқымен «Абай жолы» арқылы таныстым.

– Әртүрлі бағыттағы кітаптарды тәржімаладым: бастапқыда психология, бала тәрбиесі; кейін өнер (Ван Гог нақыштары, бейнелеу өнеріндегі композицияның тарихы, сурет салуға үйрету, ойып өрнек салу және т.б.); әдеби зерттеулер (Фирдоуси шығармашылығы Ресей шығыстанушылары көзімен); проза (қазақ жазушысы М.Әуезовтің «Абай жолы», пәкістандық қаламгер Шоукат Седдиқидің «Разия бегім» романы, әзірбайжан жазушысы Қалам Мұхаммедовтың «Бардия» кітабы, орыстың сөз зергері Федор Достоевскийдің «Ойыншы» романы, Варлам Шаламовтың «Колыма қиссалары» атты 4 томдық кітабы, Ольга Петрочуктың «Ван Гог нақыштары», Светлана Алексиевичтың «Чернобыль дауысы», Андрей Белыйдың «Петербург» романы және т.б.).

Қазақ қоғамы мал өсірудің жаңа концепциясына мұқтаж.

Біз, қазақ халқы, ата-бабамыздан бері малшы халықпыз.

Ұлт өмірінің терең білгірі Әлихан Бөкейханов қазақ халқының мал өсіру кәсібіне байланысты түрлі пікір айтушыларға жауап беріп, «халықтың егінші болуы немесе мал өсіріп, малшы атануы ол өмір сүрген табиғи ортаға, жердің құнарына байланысты, қазақ даласында қандай жұрт өмір сүрмесін, ол басым түрде мал өсірумен айналысатын болады» деген.

Ұлт өмірінің терең білгірі Әлихан Бөкейханов қазақ халқының мал өсіру кәсібіне байланысты түрлі пікір айтушыларға жауап беріп, «халықтың егінші болуы немесе мал өсіріп, малшы атануы ол өмір сүрген табиғи ортаға, жердің құнарына байланысты, қазақ даласында қандай жұрт өмір сүрмесін, ол басым түрде мал өсірумен айналысатын болады» деген.

Мәселен, біз қазақ зиялы қауымы советтік кезеңде де, сондай-ақ тәуелсіздік жылдары да атакәсібіміз – мал өсіру ісіне құрмет туғыза алмадық.

Соңғы жылдары тіптен қазақ баласының санасында бұл кәсіптен жирену, кету байқалады.

Елдегі реформалық шаралар қазақ халқының кәсіби тұрғыдан бейімділігін есепке алғанда жемісін ерте беретін еді.

Қазақ жерінің табиғи ерекшелігі мен ауа райына байланысты біздің елімізде шаруалар осы әдістердің алғашқы түрін меңгерген.

Жерін қыстау, жайлау, күздеу және көктеу деп бөліп, қай малды қандай жерге, қай уақытта жаю керек екенін білген қазақ жердің шөп қорын кәсіби биолог-ботаник дәрежесінде меңгерген.

Мәселен, бүгінгі қазақ баласы төрт түлік малдың киесі бар екенін, олардың Қамбар ата (жылқы малы), Шопан ата (қой малы), Ойсыл қара (түйе малы), Зеңгі баба (сиыр малы) аталатынын біле бермейді.

Ол Абай мен оның ізін ала, «Оян, қазақ!» деп атой салып, өмірге келген буын арасындағы өзара рухани, шығармашылық сабақтастық еді.

«Қайран қазақ атам: «Тойдың болғанынан боладысы қызық» деп қалай дәл тауып айтқан!» деп таңғалды.

Қазақ ұлтында туыс та, ағайын да көп болатынын жақсы білетін Лиза сұңғақ бойлы, шымыр денелі әдемі жігіттің Әдебиет институтында оқитынын білгенде ерекше қызығушылық танытты.

Музейде қазақ халқының ұлттық музыкалық аспаптарымен қатар әлемнің 50-ге жуық елінің мәдениетімен таныстыратын 9 экспозициялық зал жұмыс істейді.

Мемориалдық музыкалық аспаптар залында қазақ музыка тарихында «Алтын ғасыр» аталатын ХІХ-ХХ ғғ.

Алғашқы жылдары халық музыка аспаптары музейін ұйымдастыру барысында белгілі этнограф, музейдің ашылуына тікелей мұрындық болған Өзбекәлі Жәнібековтың бастамасымен қазақ халқының ұлттық аспаптарын ғана емес, көршілес республикалар (ТМД) мен әлем халықтарының аспаптарын да жинақтау көзделіп, оларға арнап экспозиция залдарын жабдықтау жұмыстары жүргізілген болатын.

Кеш те болса бүгінгі қазақ поэзиясы жаңаша түлеп, жаңаша өркендеп келе жатқан сыңайлы.

Қазақ ақындарының ішінде шеттегі қазақты іздеген жалғыз ақын – Тұманбай Молдағалиев.

Комунист Қытай өкіметінің қудалауына ұшыраған Шығыс Түркістан қазақтарының бір бөлігі Гималай асып, Түркияға босқаны туралы білмейтін қазақ жоқ.

Алтай Оспан сол босқын қазақтың көшіне еріп, шетел асқан қазақ.

«Әлемдегі бар қазақ – бір қазақ» деген ұстаным Тұманбай Молдағалиевтың бойында әуел бастан болған.

«Әлемдегі бар қазақ – бір қазақ» деген ұстаным Тұманбай Молдағалиевтың бойында әуел бастан болған.

Шеттегі қазақ тағдырын жырлауда Тұманбай Молдағалиев «Алтай-Оспанмен» ғана шектелмейді.

Екінші дүниежүзілік соғыста Совет армиясының қатарында болып, неміс әскерінің қолына түсіп, тұтқын болған қазақ жауынгерлерінің саны аз емес.

Шеттегі қазақ десе, біздің көп қаламгерлеріміз оларды шетелдегі атбайлары, аунап-қунап, ішіп-жеп қайтатын кең төрі санайды.

Шеттегі қазақ Атажұртқа атбасын бұрды.

Досмұхамбет ақсақалдың ең елеулі, ең қажетті ғылыми еңбектері, негізінен, қазақ халқының тарихы мен мәдениетінің, дәстүрлі дүниетанымының астарлы сырларын философиялық тұрғыда ашып көрсетуге арналған.

1861 жылы орыстың патша үкіметі крепостной шаруаларды қазақ жеріне алып келгенде іргетасы қаланыпты.

«Қазақ менталитеті: кеше, бүгін, ертең», «Тарих философиясы және бүгінгі заман», «Сөз және жазу: дыбыс, таңба жүйесінің трансформациясы», «Ұлттық идея және идеология», «Қазақтар ментальдығының бастауы», «Мәдениет және өркениет», «Тәуелсіздік философиясы», «Өмір мәні», «Ғылым тарихы мен философиясы», тағы басқа еңбектеріңіздің тақырыбынан‑ақ көп сырды аңғаруға болатын сияқты.

– Менің ойымша, біздің қазақ деп аталатын ұлтымыз – бүкіл түркі тілдес халықтар ғана емес, бүкіл әлем елдерінің ішіндегі ең озық ойшыл халық.

Біріншіден, қазақ кең даланың төсінде, асқар таудың арасында емін‑еркін ат үстінде өскен халық.

Бар ойым мен бар арманым – Қазақстанда қазақ ұлтының өзіне ғана тән ұлттық философияның негіздері шоғырланып, жақсы‑жақсы оқулықтар түзіліп, оқу орындарының бәрінде оқытылса деймін.

Қазақ елі өз Отанында өссе, өркендесе деймін.

Мерейтой осы жылдың қаңтар айында әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде ресми түрде басталған болатын.

– Әл-Фарабиді қазақ жерінің тумасы, қазақ елінің перзенті ретінде адамзаттық ауқымда дәріптеу, әлемге таныту – біз үшін үлкен мәртебе.

– Әл-Фарабиді қазақ жерінің тумасы, қазақ елінің перзенті ретінде адамзаттық ауқымда дәріптеу, әлемге таныту – біз үшін үлкен мәртебе.

Бұл мерейтой бізге әлемдік өркениет тарихында адамзаттың екінші Ұстазының рөлін анықтауға және әл-Фараби бейнесін қазақ елінің ұлттық брэнді ретінде дәріптеуге зор мүмкіндік беріп отыр.

Сондықтан мерейтойлық шараларды халықаралық ауқымда жүзеге асыруда әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті БҰҰ «Академиялық ықпалдылық» бағдарламасының Жаһандық Хабы ретінде, әлемдік қауымдастықты тартуға ұйытқы болып келеді.

Жаңадан 10-нан астам монография мен оқулықтар жазылып, ұлы ойшыл нақыл сөздерінің жинағы қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде оқырмандардың қолына тиді.

Бұл ой жүзеге асса, ұлы ғұламаның туған жеріне де, жерленген жеріне де Қазақ елі ие болмақ.

Кезінде адамзат дамуына зор үлес қосқан біздің қазақ жерінің тумасы әл-Фараби рухани мұрасы мен орасан еңбегінің негізінде Шығыс пен Батысты жақындатқан өркениет философы атанды.

Осы заманда әл-Фарабиді, оның ілімін әлемге тарата отырып, іске асыру – қазақ елінің өркениет дамуына қосқан төл үлесі болмақ!

Осы орайда, әріптесіміз, қазақ теле-радио журналистикасының қара нары, бүгіндері 80-нің сеңгіріне көтеріліп отырған Құсыман Игісін ағамыз мамандығын да, өзі ұнататын кәсіпті де жаңылмай тапқан деп айтуға болады.

Расымен, «Қазақ әдебиеті» газетінің жұлдызды шоғырына көз салар болсаңыз, көпшілігінің ел басына күн туған қиын-қыстау кезеңдерде дүниеге келіп, сан түрлі ауыртпалықты басынан кешіргенін аңғарар едіңіз.

Өткен ғасырдың 70-80 жылдары Қазақ теледидарының қарқынды дамып, қырандай қалықтауымен есте қалатын шығар, сірә.

Қазақ руханиятын өрге сүйреген Камал Смаилов, Ғаділбек Шалахметов, Сағат Әшімбаев, Шерхан Мұртаза, Марат Сандықбаевтар қандай да құрметке лайық.

Қазақ Телерадио комитетінде еңбек еткен 42 жылдың жемісі ретінде «Зілзала», «Ел мен жер», «Қой жылының көктемі», «Тауқымет» атты деректі фильмдері өзі туып-өскен Тарбағатай жерінен сыр шертсе, «Атамекен», «Алтыбақан», «Арай», «Шаңырағыңыз биік болсын», «Дөңгеленген дүние», «Тіршілік», «Ғасырлар тоғысындағы Қазақстан», «Қара орман бауыр, қайдасың?!» топтамалары, еліміздің өнер қайраткерлері хақындағы «Есіңде ме сол бір кез?», «Жадыңда ма жастығың?» туындылары Қазақстан компаниясының «алтын қорында» сақтаулы.

Құсыман Игісін түрлі марапаттарының ішінде Қазақ телерадиосының «Алтын жұлдыз» иегері, Қазақстан Журналистер одағының Ә.Байжанбаев атындағы сыйлығының лауреаты, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері төсбелгісімен бірге, өзінің туған өлкесі – Тарбағатай ауданының Құрметті азаматы атағын аса биік бағалайды.

«17 желтоқасан күні №2 қалалық ауруханада түнгі кезекшілікте отырғанымда, шамамен жиырма жастағы қазақ жігітін әкелді.

1990 жылдың желтоқсан айында «»Қазақ әдебиеті» газетінің» редакциясына жетпісті алқымдаған мығым денелі ақсақал келді.

Желтоқсандықтар арасынан алғашқы болып, «нашақорлық» статьясымен (Қазақ ССР қылмыстық кодексі, 214 бап – наркотик заттарды заңсыз сақтау, тасу) сотталған Ғабиден Бөлеков деген қарапайым жұмысшы.

Көріп отырсыздар, олардың бірде-біреуінің қазақ ұлтына қатысы жоқ.

Алматыдағы Октябрь аудандық сотының судьясы Баян Жапарбаева «Әділет министрінің бірінші орынбасары Иван Тетеркин ұлты қазақ желтоқсаншыларға тек қылмыстық жаза беруді талап еткенін» атап көрсетеді.

Жалпы, Желтоқсанда қазақ жастарын жазалау (тұтқындау, тергеу, соттау) ісінде белсенділік танытқан құқық органдарының 5 мыңдай қызметкері кеуделеріне орден, медальдар тақты.

Бұл ретте, ерекше назарда ұстайтын жайт, қазақ батырларын ат үстіне шоқитып, қолына қылыш беріп немесе кітап ұстатқызып қоятын байырғы таптаурын ізден арылғанымыз жөн.