– Бүгінгі сапарымыз мен үшін мәңгі есте қалатындай ерекше сапар болды.

Негізі мен сол әңгімелерді қалай жазудың қыр-сырын үйрену үшін ертең сапарға шығайын деп тұрғаным жоқ па.

– Рұқсат болса, мен қайтайын, – деді асығып.

Мен сізді…

– Мен сені…

Мен де…

– Мен бірер күнге Лизаға барып келсем бе деймін, – деді.

– Мен Мәскеуге ұшатын болдым.

Өзен жағасында, үлкен саябақта, қала шетіндегі қалың орманның ішінде қыдырған күндер мен қонақүйде бірге өткізген түндердің ләззаты бұған дейінгі көрген өмірінен мүлде өзгеше, таңғажайып ертегі сияқты еді.

Тек Толстойдың қолжазбасын көргенде ғана ойға батып, бір әйелдің тағдыры арқылы бүкіл әлемнің бақыты мен қайғысын қағазға түсірген суреткер шеберлігіне бас иді…

Шынымды айтсам, мен сендерге қатты қызығамын.

Бірінші залда музыкалық аспаптардың классификациясы мен археологиялық қазбалар нәтижесінде табылған 10 ғасырдан астам тарихы бар көне жәдігерлер қойылған.

Үрмелі және соқпалы-шулы аспаптар залында әскери жорықтар кезінде қолданылған дабыл, дауылпаз, шыңдауыл, дудыға аспаптары мен күнделікті тұрмыста қолданылған сақпан, шартылдауық, тұяқтас аспаптары және сыбызғы, сазсырнай, желбуаз сынды үрмелі аспаптар бар.

өмір сүрген шоқтығы биік қазақтың әнші-жыршылары мен күйші-композиторларына тиесілі болған музыкалық аспаптар қойылған.

қолданған домбыралар мен сырнайларды тамашалауға болады.

Абай бірнеше саз аспабын жасатып, өзінің төл ұрпақтары мен айналасындағы әнші-күйші, ақындарға сыйға берген.

Оны Абай мен ұлы Ақылбай қолданған.

Бақсы-балгерлердің негізгі атрибуты саналған қобыз аспабына арналған қобыз залында ХVІII ғасырда жасалған Жарас бақсының қобызынан бастап, әр өңір бақсыларының қобыздары мен ХХ-ХХІ ғғ.

Шеберлер залында бүгінгі таңдағы шеберлердің таңғажайып туындылары мен Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейінде екі жылда бір рет өткізілетін «Аңыз домбыра» республикалық байқауы жүлдегерлерінің аспаптарымен таныса аласыздар.

Алғашқы жылдары халық музыка аспаптары музейін ұйымдастыру барысында белгілі этнограф, музейдің ашылуына тікелей мұрындық болған Өзбекәлі Жәнібековтың бастамасымен қазақ халқының ұлттық аспаптарын ғана емес, көршілес республикалар (ТМД) мен әлем халықтарының аспаптарын да жинақтау көзделіп, оларға арнап экспозиция залдарын жабдықтау жұмыстары жүргізілген болатын.

әйгілі әнші-жыршылар мен күйші-композиторлардың аспаптарына зерттеу жұмыстары жүргізілді.

Музей және музей экспонаттары жайлы онлайн-экскурсиялар

Музей және музей экспонаттары жайлы онлайн-экскурсиялар мен онлайн-дәрістер, айтулы күндер

Кеше ғана повестер мен әңгімелерінен құралған «Кедей қызы» атты кітабының шыққанын қуанышпен жеткізді.

Бұрын Жарым әйелі мен күйеуі күн сайын жанжалдасуы керек деп ойлайтын.

Мен аздай, сендерге екінші мама әкелмекші!

– Қазір мен мектепке кетемін, Жарым.

Тіпті, анасы мен әкесі бір-бірімен бір айдай мүлдем сөйлеспей қойған.

Өзіне қамқор ғой, бірақ, анасы үшін иттен айырмашылығы жоқ әкесі мен жанашыр ағасы екеуін қатты сағыныпты…

Анасы мен әкесі тату-тәтті отыр.

Ол үшін мен мүлде жоқпын, адам емеспін.

Өзге отбасыларда тетелес ағалары мен інілері ит пен мысық секілді.

Дәл қазір мен бірдеңе істеуім керек».

Бұл ұлт мәдениетінің даму жолындағы табиғи эволюция болғанымен, ұлы дәстүрлік ұғымдар мен танымдарды тым қарабайырландырып алған біздің қоғам үшін әжептауір жетістік деп санар едік.

Адам талабы өз уақытымен үндесіп, өз илеуін тапқанда ғана кеше мен бүгіннің арнасын сәтті жалғастыра алса керек.

Қарапайым сөздер мен қарапайым ойлардың шынайы үйлесімділігі, үйлесім негізінде құрылған нәзік поэтика, биік эстетика қазіргі поэзияның жаны.

Мен қайда барамын?

Мен сені жоғалтып алғандай сезінем,

Мен сені іздеймін адасып,

Мен сендемін бе?..

Оның өлеңдері өткен мен кеткеннің, бүгін мен ертеңнің, ескі мен жаңаның, қар мен жаңбыр найзаласқан қарашаның аспанындай түнеріп тұрып алатыны содан ба екен дейсің.

Оның өлеңдері өткен мен кеткеннің, бүгін мен ертеңнің, ескі мен жаңаның, қар мен жаңбыр найзаласқан қарашаның аспанындай түнеріп тұрып алатыны содан ба екен дейсің.

Оның өлеңдері өткен мен кеткеннің, бүгін мен ертеңнің, ескі мен жаңаның, қар мен жаңбыр найзаласқан қарашаның аспанындай түнеріп тұрып алатыны содан ба екен дейсің.

Оның өлеңдері өткен мен кеткеннің, бүгін мен ертеңнің, ескі мен жаңаның, қар мен жаңбыр найзаласқан қарашаның аспанындай түнеріп тұрып алатыны содан ба екен дейсің.

Ондағы тақырып пен мазмұн, ой мен сезім, образдар, қайталанып отыратын әдепкі шарпысулар үнемі бір-бірімен сабақтасып, салаласып, жымдасып, бірін-бірі толықтырып жатады.

Мен үйімде қорқып жатамын,

Қабырғадағы сызаттар мен едендегі жарықтар неге қол-аяғыңды бұғаулайды?

Бұндай метафоралар мен символдық ұғымдарды ұтымды пайдалана отырып, оқырманын шытырман қиялдың құшағында қалдыру шын таланттардың кәнігі мінезі.

Есігі мен терезесі бар екенін аңдайсың.

Соққан жел мен көшкен аңыз ескі жұрттың орнында әлі байыз таппай жүр, бұл қашан тоқтайды дейді ішкі дауыс.

Бұл қайталаулар мен риторикалық сұрақтар өлеңді өмірге, бүгінгі әуенге барынша жақындата түскенімен, ақын тура осы жерден кенет бұрылыс жасайды.

Бірде Стендальдың «Қызыл мен қарасын» оқып отырғанымда, шығарма ішіндегі бір дәруіштің айтқаны бар «Сөз адамға ойын жасыру үшін беріледі» деп.

Мен өлсем, балаларым барар елге,

Өздерін «сатқын» сезініп, қамығып жүрген қазақтың аузынан ата-анасына, туген жерге, өскен елге деген сағынышы мен мұңын береді.

Бауырым демей, қауымым демей, қалайша бөліп, бөтен етемін», – деп, ойлайды Тұмағаның үлкен жүрегі мен кең пейілі.

Мен білген, мен таныған Тұманбай Молдағалиев – осындай ақын!

Мен білген, мен таныған Тұманбай Молдағалиев – осындай ақын!

Досмұхамбет ақсақалдың ең елеулі, ең қажетті ғылыми еңбектері, негізінен, қазақ халқының тарихы мен мәдениетінің, дәстүрлі дүниетанымының астарлы сырларын философиялық тұрғыда ашып көрсетуге арналған.

Сондықтан болар, ғасырға жуық осы ғұмырыңыздағы өзіңіз асқан асулар мен бел-белестерден түйгеніңіз де, түсінгеніңіз де жетерлік қой деп, ең алдымен адам өмірінің мәні не, сәні не екендігі туралы білгіміз келіп отыр.

Ұшқан құс, жүгірген аң, бүкіл жан-жануарлар мен жәндіктерге дейін тіршілік үшін күреседі.

Оның ақылы мен ойы, рухани дүниесі – шетсіз, шексіз.

Өткен өмірінен сабақ алуы, болашаққа саналы түрде ұмтылуы, сүюі мен күюі, бәрі-бәрі тек адамдыққа жетелейтін әрекеттер.

Оның алдына күн сайын шығып тұратын әр түрлі түйінді мәселелер мен қиын жағдайлар барлық жаратылыс перзенттерінен артық етіп қалыптастырды.

Әсіресе, адами рухыңыздың, кісілік қасиеттеріңіздің дамуы мен даралануы жағынан.

Шиелі кенті ежелгі заманнан бері Орынбор мен Ташкентті жалғастырып жатқан керуен жолының үстіне салынған.

Үлкен шіркеу мен төрт сыныптық орыс мектебі бар еді.

Мен ол кезде екінші сыныпта оқимын.

Мен анамның ойын түсіне қалып, бақшалы жерді тазарттым.

Бірақ мәңгі есімде қалғаны, Жезқазған мен Қарсақбайдан шұбап жететін жастау еркектер мен бала жетелеген әйелдер еді.

Бірақ мәңгі есімде қалғаны, Жезқазған мен Қарсақбайдан шұбап жететін жастау еркектер мен бала жетелеген әйелдер еді.

Үлкен үмітпен біздің жерге жететіндердің ылғи жасырақ адамдар болатын себебі – кәрі‑құртаңдар мен ауру‑сырқаулар жол бойында көмусіз қала береді екен.

Сол бір кездердегі аштардың аянышты халі мен қасіретті жүздерін көзіме елестетпек түгілі, айтқым да келмейді.

Бақшамыздағы қауындарды тынбай әуектеп жүрген мені көріп, көрші‑қолаңдар мен көз таныстар жер‑көкке сиғызбай мақтайтын.

Мен ол кезде ойыма кіріп-шықпаған ғылым жолына қарай бұрылып кеттім.

Мен ұшаққа отыра қалып едім, әлгі кісі де артымдағы нұсқаушы отыратын орынға жайғаса кетті.

Мен моторды от алдырып, ұша жөнелдім.

Мен ұшып жүріп әр түрлі мәнерлер жасадым.

Мен: «Ауылда жалғыз інім ғана бар еді», – деп едім, «Жоқ, академияға жібереміз», – деп, айтқанынан қайтпады.

Мен тәуекел етіп барып едім, бір орынға үш адам екен, жолым болып, түсіп кеттім.

«Қала мен ауыл арасындағы қарама‑қайшылық» деген тақырыптан 1953 жылы кандидаттық диссертация қорғадым.

«Халықтар достығы», «Құрмет» ордені мен медальдарыңыз да жеткілікті көрінеді.

«Қазақ менталитеті: кеше, бүгін, ертең», «Тарих философиясы және бүгінгі заман», «Сөз және жазу: дыбыс, таңба жүйесінің трансформациясы», «Ұлттық идея және идеология», «Қазақтар ментальдығының бастауы», «Мәдениет және өркениет», «Тәуелсіздік философиясы», «Өмір мәні», «Ғылым тарихы мен философиясы», тағы басқа еңбектеріңіздің тақырыбынан‑ақ көп сырды аңғаруға болатын сияқты.

Мен философияға тарих ғылымы жағынан жақын болдым.

Мен ешқашан кеудемді кермедім, ешкімнен ештеңе қызғанбадым.

Бар ойым мен бар арманым – Қазақстанда қазақ ұлтының өзіне ғана тән ұлттық философияның негіздері шоғырланып, жақсы‑жақсы оқулықтар түзіліп, оқу орындарының бәрінде оқытылса деймін.

Қазір дамушы елдер мен дамыған елдердің бәрі экономикалық, техникалық нақты ғылымдарға өне бойымен бұрылып кетті.

Оның өлеңдері мен қара сөздерінен философияға тән барлық ерекше белгілерді тауып алуға болады.

– Ұлы Дала перзенттерінің аузын ашса болды төгіле салатын шешендік сөздері мен мақал-мәтелдері, жыр-толғаулары неше жерден пәлсапалық мәнге ие болып, неше жерден ой қозғайтын бірден-бір ұлттық тәрбие құралы қызметін ұзақ замандар бойы атқарып келсе де, кешегі кеңес дәуірінен бері оны құлаққа ілетін ұрпақ қалыптаспай-ақ келеді.

Бала тәрбиесі мен білім беру ісінде осындай әдістемелік оқу құралдары тым жұпыны.

Маған кейде әдебиет пәнінің мұғалімдері мен бастауыш сыныптағы ұстаздардың өзі мақал-мәтелдердің мәнісін ұғынбайтын сияқты болып көрінеді.

– Сіз өзіңіздің біліміңіз бен білігіңіздің арқасында АҚШ-қа, Италияға, Жапонияға, Франция мен Түркияға да барғансыз.

Мен өз саясатымызға орайластырып жауап бердім.

Мен өзіміздегі Курчатов атындағы институтта оқыған дәрісімді есіме алдым.

Оқу ордасының ректоры, академик Ғалымқайыр МҰТАНОВПЕН әңгімелесе отырып, атаулы жыл аясындағы айтулы оқиғалар мен атқарылған жұмыстар жөнінде сұрап көрдік.

Біріккен Ұлттар Ұйымының мәні осында.., мен адамдардан бірігуді сұраймын», – деген сөздері әл-Фараби ілімімен тікелей үндесіп жатыр.

Жаңадан 10-нан астам монография мен оқулықтар жазылып, ұлы ойшыл нақыл сөздерінің жинағы қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде оқырмандардың қолына тиді.

Бұл платформа заманауи фарабитану саласында халықаралық деңгейде ғылыми зерттеулер мен жобалар, конференциялар мен симпозиумдар, осы тақырып бойынша жарияланымдар мен мақалалар туралы ақпаратты бір виртуалды кеңістікте жинақтап, әлемдік фарабитанушыларға бірігіп жұмыс жасауға мүмкіндік тудыруда.

Бұл платформа заманауи фарабитану саласында халықаралық деңгейде ғылыми зерттеулер мен жобалар, конференциялар мен симпозиумдар, осы тақырып бойынша жарияланымдар мен мақалалар туралы ақпаратты бір виртуалды кеңістікте жинақтап, әлемдік фарабитанушыларға бірігіп жұмыс жасауға мүмкіндік тудыруда.

Бұл платформа заманауи фарабитану саласында халықаралық деңгейде ғылыми зерттеулер мен жобалар, конференциялар мен симпозиумдар, осы тақырып бойынша жарияланымдар мен мақалалар туралы ақпаратты бір виртуалды кеңістікте жинақтап, әлемдік фарабитанушыларға бірігіп жұмыс жасауға мүмкіндік тудыруда.

Әл-Фарабидей ұлы тұлға, ғұлама дүниеге келген елде ғылым мен білімнің деңгейі қандай және болашақта қандай болмақ деген заңды сұрақ туады.

Сондықтан да отандық ғылым мен білімді әлфарабилік биіктікке көтеру – стратегиялық мақсатымызға айналуға тиіс.

Әсіресе, жастардың бойына әл-Фарабиден жеткен таным мен тағылымды сіңіру арқылы әл-Фарабидің болашақ ізбасарларын даярлау өте маңызды.

– Ғылым мен технология қарыштап дамыған қазіргі заманда қоғамда әр-түрлі әлеуметтік қарама-қайшылықтар белең алғанын, адамзаттың рухани төмендеуі тенденциясын ескерсек, ізгілікті қоғамның құндылықтарын қайта жаңғырту мәселесі өте өзекті болып отыр.

Ойшылдың: «Қайырымды қоғам – бұл шынайы бақыт және оған жетудің жолдары туралы нақты білігі мен білімі бар әрі сол білігі мен біліміне сай әрекет ететін адамдар қауымдастығы», – деген ұлағаты адамзат дамуы үшін бағдаршам болары даусыз.

Ойшылдың: «Қайырымды қоғам – бұл шынайы бақыт және оған жетудің жолдары туралы нақты білігі мен білімі бар әрі сол білігі мен біліміне сай әрекет ететін адамдар қауымдастығы», – деген ұлағаты адамзат дамуы үшін бағдаршам болары даусыз.

Жалпыға белгілі, жапон елі технологияның жаңа үлгілерін жасау мен пайдалануды ұлттық құндылықтармен үйлестіре жүзеге асырып келе жатыр.

Қазіргі таңда Қазақстанды жоғары технологиялар мен биік адами құндылықтар үйлесім тапқан озық, қуатты елге айналдыру — ұлы ойшылдың жерлестері үшін ең өзекті мақсат деп санаймыз.

Қазіргі кезеңде біз ғылым мен технологияның бұрын-соңды болмаған даму биігіне көтерілуі мен рухани-адамгершілік болмыс арасындағы қарама-қайшылықтарға куә болып отырмыз.

Қазіргі кезеңде біз ғылым мен технологияның бұрын-соңды болмаған даму биігіне көтерілуі мен рухани-адамгершілік болмыс арасындағы қарама-қайшылықтарға куә болып отырмыз.

Бұл орталықтар ғұлама ілімін насихаттаумен бірге, ұлтымыздың тілі мен мәдениетін таратумен де айналысады.

Кезінде адамзат дамуына зор үлес қосқан біздің қазақ жерінің тумасы әл-Фараби рухани мұрасы мен орасан еңбегінің негізінде Шығыс пен Батысты жақындатқан өркениет философы атанды.

Ал қалам мен қағазды өмірлік мұратына айналдырған журналист болу үшін бір ғана талпыныс жеткіліксіз екендігі де шындық.

Шығыс Қазақстан облысының Тарбағатай ауданына қарасты Жетіарал ауылында дүниеге келген Құсыман ағаның ел мен жер дегенде жүрек лүпілі бөлек екенін әңгіме басында-ақ аңғарғанбыз.

Әлде, адамның жасы ұлғайған сайын туған жерге деген ынтықтығы артатын әдеті бар ма, Құсекең айналдырып әкеліп балалық шағы мен ауылы жайлы сөз қозғай берген.

– Әкем – Серғали ескіше хат танитын, көргені мен түйгені мол кісі еді.

Алаштың азаттығы жолында жандарын құрбан еткен алдыңғы буын ағаларымыз – Сәкен, Ілияс, Бейімбеттерден бастап, олардың ізін жалғаған Мұқаң – Мұхтар Әуезов, Сәбең мен Ғабеңдер, Ұлы Отан соғысынан кейін әдебиет айдынына құлаш сермеген Мұхтар Мағауин, Әбіш Кекілбаев, Дулат Исабеков сынды киелі қалам иелерінің тағдырлары оңай болмағаны анық.

– Дегенмен мен суретші болуды армандайтынмын, – дейді Құсекең алыста қалған сол күндерді есіне алып.

Ақын мен жазушыны оқу орнында қалыптастыру мүмкін емес екені анық.

Иә, университеттің үшінші курсында оқып жүріп, тәжірибеден өтуге келген жігіттің таудай талабы мен қабілеті, өзі дайындаған мәтінді оқығандағы қоңыр дауысы ондағыларға ұнаған болуы керек.

«Бұл ауқымы жағынан әрқайсысы бір көркем фильмнің уақытына пара-пар, мазмұны тұрғысынан деректі повестке бергісіз, адамдардың қиын да қызықты тағдырын арқау еткен, көрерменді бірде жылатып, бірде күлдіре отырып, сан жылдар бойы бір көруді арман еткен адамдарды сахна төрінде табыстырған, ұлттық дәстүр мен салт-сананы оятып, ұрпақ жалғастығын ұлықтайтын, жастарды отансүйгіштік рухқа шақыратын хабарлар еді.

Бұл менің теледидарда өткізген 20 жыл ішіндегі жан дүниемді жадырататын, тың ізденістер мен табыстарға толы дүнием болды!» – дейді Құсекең өз естеліктерінде.

Ал журналист үшін оқырман мен көрерменнің ықыласынан артық ешнәрсе жоқ!

Бұл жерде Құсыман ағаның бойындағы дарыны мен қабілетін танып, оған жауапты жобаларды сеніп тапсырған ардақты ағаларды айтпай кетсек, арымызға сын болар еді.

Құсекеңнін өзінен тікелей тәлім алған көптеген шәкірттерін айтпағанда, Тарбағатайдағы шағын ғана Жетіарал ауылынан елге аттары мәлім 11 журналист шыққанын жер мен елдің киесі деп қана түсіндіруге болатын шығар.

Қазақ Телерадио комитетінде еңбек еткен 42 жылдың жемісі ретінде «Зілзала», «Ел мен жер», «Қой жылының көктемі», «Тауқымет» атты деректі фильмдері өзі туып-өскен Тарбағатай жерінен сыр шертсе, «Атамекен», «Алтыбақан», «Арай», «Шаңырағыңыз биік болсын», «Дөңгеленген дүние», «Тіршілік», «Ғасырлар тоғысындағы Қазақстан», «Қара орман бауыр, қайдасың?!» топтамалары, еліміздің өнер қайраткерлері хақындағы «Есіңде ме сол бір кез?», «Жадыңда ма жастығың?» туындылары Қазақстан компаниясының «алтын қорында» сақтаулы.

Олардың бәрі оқудан, жұмыстан қуылды, комсомол мен партиядан шығарылды.

Мұны мәйiтхана мен Iшкi iстер министрлiгi тарапынан жiберiлген кәсiби қателiк деп жылы жауып қоя салуға болмас.

Бұл арада бірқатар құжаттарды МҚК мен тергеу органдары алып кеткені ескерілмеген.

Себебі0 бірінші кезекте милиция мен әскерилерді емдеу бұйырылды.

Г.Балановская, жедел жәрдем фельдшері: «Мен 17 желтоқсанда алаңда сағ.

Ақмарал Қантөреева: «Мен Сарыөзек поселкасындағы аурухананың қызметкерімін.

Қолдарында қалқан мен сапер күректері.

Мен: «Я медик!

Мен жақын жерде тұрған офицерге болған жағдайды айтып едім, ол жалт қарады да, «Ладно, мы сами разберемся!

Мен көрген құқайды сендер білмейсіңдер ғой.

Өздерің келгенде мені, әйелім мен бала-шағамды басқа үйде жасырып ұстап отырды.

«Коленяев деген врач қазақтың қыздары мен жігіттерін мүлде қабылдамауды тапсырды және өзі қатаң қадағалап жүрді.

Бар болғаны «бұзақылардың», «маскүнемдер» мен «нашақорлардың» әрекетіне балайды.

Жазықсыз жандарды моралдық жағынан сындыру үшін қалтаға наркотик, қару-жарақ салып жіберу МҚК мен тергеу органдарының тәжірибесінде ежелден бар нәрсе.

Бірақ, түрмеде қор болған жастық ғұмыр мен күйреген денсаулықты кім қалпына келтіріп береді?

Мына бір ресми құжат сол кездегі негізсіз үкім шығарған прокурорлар мен соттарды жауапқа тартуға жетіп жатыр деп ойлаймын.

Тергеу изоляторына сыймаған қыздар мен жігіттерді күштеп айықтырғыштарға, қайыршыларға арналған орталықтарға қамады.

«Казглавкоопснаб» сауда басқармасының тауар тасушысы Н.Голубкинаны шолақ мылтықпен қорқытып, 250 сом ақшасы мен алтын-күмістерін тартып алған С.Рыженко, М.Османов, Ю.Вельмицкий деген «көшпелі ұрылар» құрықталды.

Олар бар-жоғы 16 мен 21 жас арасында болса да, қылышынан қан тамған отаршылдық режимге қарсы шығып айтарын айта білген, алаш арыстарының рухын жалғастырған ұрпақтың көшбасшылары!

Қала тұрғындары мен қонақтары бәрі бірдей қиян шеттегі «Желтоқсан» паркіне бара бермесі хақ.

Оу, мен лаулаған оттан жаратылған жоқпын ба?

Әлде мен түсінбей тұрған бір кілтипан бар ма?

Оның бұл жолғы алаңдауында ерекше сыр бар: Жаратқан иеміз саз балшықтан илеп Адамды жасап, барша періштелерге: «Оған иіліп, жүгініңдер, мойындап тағзым етіңдер, өйткені мен оны өзімнің үмбетім етіп сайлаймын», – деген.

Бұл құдіреті күшті, оттан жаралған, құрметі де, дәреже бағы мен сән-салтанаты да жарасқан Ібіліс болса, саз балшықтан иленген адамсымаққа үлкен басымен қалай иілмек?

Жаратушымыз Адам баласына барша жан-жануар, аң мен құстың, дүниенің сырын білгізіп, атауын ататып, тілін меңгертіп, қалауын жасатып, басқа періштелерді оған мойынсұндырды.

Өйткені Ібіліс Адам жаратылғанға дейін періштелер мен жындардың арасындағы ең құрметтісі де, қаһарлысы да еді, ақыл-пайымы, құдірет күші, әлеуеті жағынан оған ешкім тең келмес еді.

Арамза айлалары мен қаскөй амалдарын сайлады.

Әзәзіл жылан болып келіп, жұмақтың төрінде сайрандап жүрген Адам ата мен Хауа анамызды шырмап, азғырып, Хауа анаға Жаратушының тыйым салған – алма ағашының жемісінен дәм татқызып, абыройларын ашып, ақыры жұмақтан қуғызды.

Жұмақты қимағандай болғанымен, мұның қадірін бағаламаған Жаратушыға деген ашу-ызасы одан басым түсіп, құса мен қызғаныштан одан бетер қайнап, тұз жалағандай болды.