Августиннің көзқарастарында бас көтерген.

Юнг өз теориясының қайнар бастаулары туралы жазған еңбектерінде атап өткен: «Бағзы заманда Аристотельдің көзқарасына қарамастан, барлық құбылыстың алғышарты жəне «мінсіз тəртібі (supraordinate)» ретінде платондық Идея бас көтерді...

Қансонардан шабыттанып, «алыстан сермеп, жүректен тербеп, шымырлап бойға жайылған» кезде ғана ақын «қиыннан (құз-қиядан) шауып, қисынын тауып, тағыны жетіп қайырады», яғни, «қуатты ойдан бас құраған» өлең шумақтарын қағазға түсіреді.

Аласапыран науқаншыл, асыра сілтеуші, шаш ал десе — бас алған бүгінгі орындаушы үгіт-насихатшылар мен мəслихатшылар.

Ондай ақын жоқ деп бас тарт», – дейдi.

Драматургиялық тартыс Тұрардың алға қарай жүруден бас тартып, бір орында тапжылмай тұрып қалуымен, ал алда кетіп бара жатқан Танабайдың жүрісін жалғастыра беруімен басталады.

Осы екі тілдегі теңеулерді салыстыру нəтижесінде біз олардың лексикалық элементтерінде көбінесе мал атауларын атағанын көріп отырмыз, мысалы: өгіздей өкіру, байтал түгіл бас қайғы, ат жақты, ат басындай алтын, бота көз, қойдай жуас, қой күзеткендей, күйексіз қошқардай, өгіз аяң, бота тірсек, көгендеулі қозыдай, егіз қозыдай, қойдай қоңыр, т.б.

г) Тəулік мезгілі: сиыр түс кезі, бие сауын уақыт, бас бие сауын уақыт, ат қара тіл болғанда,

Қазақ халқының бас ақыны А.Байтұрсынұлының мақаласында алғаш рет Абайдың поэтикалық əлемінің теориялық дискурсын негіздеді.

Абай тіршіліктің бітпейтін дау-дамайынан бас тартып шығармашылыққа ден қойғаны ақын өлеңімен дəлелденген: «Өзімде басқа шауып, төске өрледім; Қазаққа қарасөзге дес бермедім; Еңбегімді білерлік еш адам жоқ, Түбінде тыныш жүргенді теріс көрмедім».

Мақаланың соңында Ə.Бөкейхан мақалада талданған өлеңдер мен Пушкин, Лермонтов, Крыловтан жасалған аудармалары Абайұлы Тұрағұл жинақтағанын айтып жəне бұл мəтіндер жуырда Ресей географиялық қоғамының Семейдегі бөлімшесінің қолдауымен ƏБ бас редакторлығымен жарық көретінін мəлімдеген.

Ахмет Байтұрсынұлының «Қазақтың бас ақыны» мақаласында (Қазақ, 1913, 43) Ə.Бөкейхан жоғарыдағы зерттеуінде анықтап берген əдеби құнды мағлұматтардың теориялық негіздері енді əдеби дискурстық тұрғыдан тарқатылып анықталған.

Онан кейін сан жүйріктер шығып жатыр, сонда да орыс əдебиетінің тарихында бірінші орын, бас бəйге Ломоносовқа арнаулы.

А.Байтұрсынұлының «Əдебиет танытқыш» пен «Қазақтың бас ақыны» зерттеуіндегі əдебиет теориясын М.Əуезов «Əдебиет тарихы» мен соцреалистік қиын кезеңде жазылған абайтанулық еңбектерімен дамытып əкетті.

үш мың жылдықтың бас кезеңі.

бір мың жылдықтың бас кезеңі.

Зерттеуде Г.Флобердің «Бовари ханым» романының бас қаһарманы жаңа қырынан қарастырылған, Бовари ханым туралы əр жылдары жазылған сын пікірлер салыстырыла талданған.

Бұрынғы зерттеулерде бас кейіпкер тоғышарлық белгісі ретінде қарастырылса, берілген мақалада авторлар Бовари ханымның ішкі жандүниесіне үңіліп, психологиялық күйзеліс себептерін түсіндіруге тырысады, яғни Эмма образы «тағы» əйел архетипі тұрғысынан сараланған.

Эстестің еңбектерінен ғылыми дəйектемелер көркем шығармадағы үзінділермен салыстырыла отырып, бас кейіпкердің жандүниесіндегі өзгешеліктер, ауытқулар мен олардың себептерін анықтауға тырысқан.

Кілт сөздер: архетип, роман, «тағы» əйел, бас қаһарман, миф, тоғышарлық, күнəһар əйел.

Соның бір айғағы, шығарманың бас қаһарманы Бовари ханым жарына адал бола алмай, сезімнің жетегінде кетіп, ақырында өзінің түбіне жетуі қоғамдағы бассыздық пен қатыгездікті, менмендікті тап басып танытады.

Көркем шығармадағы автордың идеясына жетекшілік еткен бас қаһарман сол дəуірдің жағымсыз тұстарының айқындалуына себепкер екеніне көз жеткіземіз.

Шығармада қоғам мен бас қаһарман біртұтас екенін аңғаруға болады.

Оның бас қаһарманы Бовари ханым өзі өмір сүрген қоғам сияқты өзімшіл жəне арсыз, ал оның іздеген «идеалы» да сол қоғамнан табылды, яғни сол кез əдебиетінде кездесетін арсыз образдар еді.

Автор айналасындағы қатыгездік пен сұрқиялықты көрмейтін, рухани құндылық пен абыройдан жұрдай бейшара əйел бейнесін бас қаһарман етіп жасады» [2] деген пікірінен ғалымның роман кейіпкерлеріне деген көзқарасын көруге болады.

Бодлер басқа зерттеушілермен келіспей өз тұжырымдамасын ұсынады, Бовари ханымның жандүниесінің кереметтігін əспеттеп, адамзаттық құндылықтардың барлығын бас қаһарманның бойынан көре білген: еш қорықпайтын қайсарлық, ермінезділік танытып, батыл шешімдер қабылдауы, жүрек қалауымен жүруі, сезімге берілу, махаббатқа мас болып алдануы, сүйгені үшін көзсіз ерліктерге баруы, жанкүйзелісін көрсетуі сияқты қасиеттеріне жете мəн береді.

Ал, шындығында, оның жүрегі ашу-ызаға, қатыгездікке толы болатын» [6] деп сипаттауынан бас қаһарманның өзінің арсыз істеріне еш қымсынбайтынын, бастысы, сыртқа əдемі болып көріну, басқасына көз жұма қарап, елемейтінін аңғаруға болады.

Оның сыры тереңде жатыр, əу-баста, автор Эмманың мещандық отбасынан шығаруы тегін емес, яғни күндерін əзер көріп отырған, сараң, рухани жұпыны отбасынан шыққан бас қаһарманның бар арманы өзі оқыған романтикалық шығармалардағыдай салтанаты жарасқан отбасы, байлық пен ессіз махаббат, атақ-дəреже, мансап қана болады: «Эмма өзіне өзі сауал қойды: басқа бір жағдайда өзге біреуді кездестіруі мүмкін емес пе еді?

Шетел əдебиетінде Бовари ханым бейнесін əртүрлі қырынан танып, зерттеген сынпікірлер жеткілікті, басым көпшілігі бас кейіпкерді қоғам өмірімен тығыз байланыстырып, ал жеке тұлға, əйел ретінде қарастыру сирек.

Бүгінде ғылым мен техниканың қарыштап дамуына байланысты

Шығармасын Алланың атымен бастап, құдіретіне бас иеді.

Жанды-жансыз, яғни ұшқан құс, жүгірген аң құдайдың барлығына куə, олар да өздерінше жаратқанына бас иіп, шүкіршілік айтады.

Қор қылар тіл, кететұғұн бас болар.

«Қазақстанның мемлекеттігін нығайту жолында өзінің мемлекетіне деген терең патриоттық сезім де, жалпылық сананы жетілдірудегі қазақ тілінің тірек боларлық рөлі де, бас көтерер азаматтардың айқын мақсатты əрекеттері де, тарихи сананы қалпына келтіру де...

Ал лирикалық прозаның эпос тегіне қатыстылығы шығармада оқиғаның болуынан, бейнелеу құралдарының бас кейіпкердің болмысын ашуға бағытталатынынан, əлеуметтік байланыстар сырына дендеуден айғақталып отырады.