Шығармашылық іс-әрекетті белсендіру бойынша жұмыс жүйесі, ең алдымен, оқытушы ұсынған материалды қабылдау процесінде студенттердің ақыл-ой әрекетін бағыттайтын әдістер жүйесін қамтуы керек.

Зерттеуге М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінің 6B01730 – «Шет тілі: екі шет тілі» білім беру бағдарламасы бойынша оқитын 1-2 курс студенттері (жалпы саны – 40) қатысты.

С.Медниктің «Вербальды креативтілік диагностикасы» тест бойынша студенттерді тестілеу нәтижесін бағалау үшін әрекет алгортимі ұсынылады.

Сонылық индексі барлық жауаптардың орташа сонылығымен есептелінеді, яғни барлық жауаптар бойынша сонылық қосылып, жауаптар санына бөлінеді.

Вербальды креативтілік диагностикасы (С.Медник тесті бойынша) әдістемесі қолданылды, оның нәтижесіне талдау жасалды.

– болашақ маман ретінде студенттерді кәсіптік міндеттерді шешу бойынша іс-әрекетке қатыстыру (түрлі іс-әрекеттегі атқаратын қызметтердің бірінен екіншісіне өтуде оқу жағдайларын жасау, кәсіби-тұлғалық әлеуетін дамытатын шығармашылық іс-әрекетке қатыстыру, шығармашылық белсенділігін қалыптастыру ортасын құру);

Бұған студентті кәсіптік міндеттерді шешу

Заңдағы берілген міндеттер жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудегі магистранттарға қойылатын кәсіби міндеттерді өз бетімен орындауға, танымдық әрекеттерге және ғылыми-педагогикалық бағыты бойынша білімдерін толықтыруға бағытталған болып отыр.

Сондай-ақ, «Педагогтің кәсіби стандарты» бойынша жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім» кәсіби стандартында: «білім», «іскерлік пен дағдылар», «тұлғалық және кәсіби құзыреттіліктер» көрсетілген мамандық карточкасы дербестік пен жауапкершілікті және педагогтің атқаратын еңбек қызметінің күрделілігін ескереді: 1) «іскерлік пен дағдылар» көрсеткішінде дербестік дәрежесі көрсетілген; 2) «тұлғалық және кәсіби құзыреттілік» көрсеткішінде жауапкершілік дәрежесі көрсетілген; 3) «білім» көрсеткішінде педагог мамандығының күрделілік дәрежесі көрсетілген, педагог еңбегінің күрделілігі оның «адам- адам» мамандығымен байланысты» делінген.

– жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруде магистранттардың кәсіби даярлығының түрлі бағыттары бойынша Б.Ш.

Философтың логикасы бойынша: «...өмірдің мәні – бақытқа жету.

Худиева өзінің ғылыми зерттеуінде: «өзіндік жұмыс – бұл студенттердің тапсыр- масы бойынша және оқытушының әдістемелік басшылығымен орындалатын, бірақ оның тікелей қатысуынсыз жоспарланған жұмысы» деген анықтама береді.

Зимняяның көзқарасы бойынша «өзіндік жұмыстармен дербес жұмыс білім алушыларда жаңа, белгісіз, өзіне пайдалы нәрсені үйрену, игеру қажеттілігі қалыптасқан кезде басталады» деп сипатталады [20].

Жоғарыда берілген талдаулар бойынша өзіндік жұмыстарды кәсібилік жолдағы дамыту құралы ретінде қарастыратын болсақ, онда педагогтердің жұмыс жасау бағыттары күшейе түсері анық (2-суретте).

– магистранттардың білім беру бағдарламалары бойынша сұрақтарына кеңес береді;

– ғылым мен практикаға белгілі бір тәсілдердің үлгілері бойынша өзіндік жұмыстарды орындауға кеңес береді;

– магистранттардың жеке жұмыс жоспарлары бойынша берілген жұмыстарды орындауға, ғылыми жұмыстың нәтижесі дұрыс болуына ықпал етеді [21].

«Оқытушы – ғылыми жетекші – магистрант» триадасында орындалатын өзіндік жұмыс- тар жоғарыдағы көрсетілген қолдауларды іске асыруда білім алушылардың проблемалық жағдайларды талдауын, кәсіби интуициялардың көптеп туындауын, танымдық міндеттерді шешуде кәсіби құзыреттілігінің қалыптасуын және зерттелетін пәні бойынша ғылыми әлеуетінің жоғарылауын қамтамасыз етеді.

7М010300 Педагогика-психология бағыты бойынша магистрлер өзінің біліктілік деңгейіне сәйкес: ғылыми-зерттеу, оқытушылық, түзету-дамытушылық, консультациялық, мәдени-ағартушылық, кәсіби қызметке даярланады.

– магистратура бойынша білім беру бағдарламаларындағы өткізілетін пәндердің логикасы мен зерттелетін материалдардың мазмұнын әзірлеу және материалдарды жүйелеу, жалпылау дәрежесінің тұрақты өсуі, сонымен қатар өзіндік жұмыс кезінде шығармашылық және реконструктивті деңгейдегі тәуелсіз қызметті ұйымдастыру ;

Оқытушы өз пәні бойынша жүктеме көлемін белгілеген кезде, студенттің жалпы жүктемелерінің жиынтығын ескеріп, «менің пәнім ғана маңызды» деген орынсыз пікірге жол бермеуі керек.

Сондай-ақ, ғылыми жұмыстар бойынша берілетін өзіндік жұмыстарда жетекшінің уақытты дұрыс баланста ұстағаны абзал.

«Педагогика – Андрагогика – Эвтагогика» («Pedagogy – Andragogy – Heutagogy») триадасы өзіндік білім алу өрісін кеңейту бойынша заманауи білім беру тенденциясын, кәсіби және тұлғалық даму үшін өз білімін жетілдіру стратегиялары мен технологияларын меңгеру қажеттілігін көрсетеді.

Тәжірибелік-педагогикалық зерттеу Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруде 7М01104 – «Педагогика және психология» білім беру бағдарламасы бойынша білім алып жатқан 1 және 2-курс магистранттары (барлығы 56 адам) эксперименттік топты құраса және бақылау тобын Болашақ университетінің 7М01104

– «Педагогика және психология» білім бағдарламалары бойынша білім алып жатқан 1 және 2 курс магистранттары (барлығы 46 адам) базасында жүргізілді.

Зерттеуге педагогика және психология факультетінің 7М01104 «Педагогика және психология» мамандығы бойынша

«Академиялық магистр» біліктілігі бойынша оқыту бағыты бойынша 1-2 курстың 102 магистранты қатыстырылды.

«Академиялық магистр» біліктілігі бойынша оқыту бағыты бойынша 1-2 курстың 102 магистранты қатыстырылды.

Бұл зерттеулерде магистранттардың білім алу мотивтері көбінесе «білім алу» (білім алуға ұмтылыс, ізденімпаздық) және «өзіндік жұмыстар негізінде кәсіби мамандық меха- низмдерін тәжірибемен, ғылыммен ұштастыруға ынтасы; (мазмұн бойынша ғылыми-педа- гогикалық, психологиялық құбылыстарға байланысты өзіндік жұмыстарды орындауға қызығушылығына ұмтылысы) екендігін көрсетті және оқу үдерісі мәнінің процедуралық негіздері) «ЖОО-нан кейінгі білім бойынша диплом алудан» (білімді формальды түрде меңгеру арқылы диплом алуға ұмтылу, емтихан тапсыру кезінде шешу жолдарын табуға ұмтылыс, кәсіби шығармашылық мүмкіндіктерін құндылық ретінде санауды мақсат етуі).

Бұл зерттеулерде магистранттардың білім алу мотивтері көбінесе «білім алу» (білім алуға ұмтылыс, ізденімпаздық) және «өзіндік жұмыстар негізінде кәсіби мамандық меха- низмдерін тәжірибемен, ғылыммен ұштастыруға ынтасы; (мазмұн бойынша ғылыми-педа- гогикалық, психологиялық құбылыстарға байланысты өзіндік жұмыстарды орындауға қызығушылығына ұмтылысы) екендігін көрсетті және оқу үдерісі мәнінің процедуралық негіздері) «ЖОО-нан кейінгі білім бойынша диплом алудан» (білімді формальды түрде меңгеру арқылы диплом алуға ұмтылу, емтихан тапсыру кезінде шешу жолдарын табуға ұмтылыс, кәсіби шығармашылық мүмкіндіктерін құндылық ретінде санауды мақсат етуі).

Осы орайда, диагностикалау мақсатында анықтаушы экспериментке өзіндік жұмыстар арқылы ғылыми-зерттеу аймағын диагностикалауға және талдауға арналған сауалнамада Қорқыт Ата мемлекеттік педагогикалық университетінің ПжП мамандығы бойынща ЭТ-ның 1 және 2 курс магистранттары арасында (барлығы 56 адам) және бақылау тобынан Болашақ университетінің 7М010300 – «Педагогика және психология» білім беру бағдарламалары бойынша оқитын 1 және 2 курс магистранттарына (барлығы 46 адам) жүргізілді.

Айқындаушы эксперименттің танымдық-әрекеттік компоненті бойынша эксперимент тобы магистранттарының «Магистранттарға оқытушылардың жиі ұсынатын өзіндік жұ- мыс түрлері» деңгейін анықтауға арналған сауалнамада респонденттердің көзқарасын анық- тауда жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудегі мамандардың өзіндік жұмыстары негізінде кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру бойынша дайындалған сауалнама (сауал-намадағы сұрақтарға «үнемі» десеңіз -3балл, «кейде» десеңіз -2 балл, «ешқашан» десеңіз -1 балл, деген жауаптар жазыңыз) ұсынылды.

Айқындаушы эксперименттің танымдық-әрекеттік компоненті бойынша эксперимент тобы магистранттарының «Магистранттарға оқытушылардың жиі ұсынатын өзіндік жұ- мыс түрлері» деңгейін анықтауға арналған сауалнамада респонденттердің көзқарасын анық- тауда жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудегі мамандардың өзіндік жұмыстары негізінде кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру бойынша дайындалған сауалнама (сауал-намадағы сұрақтарға «үнемі» десеңіз -3балл, «кейде» десеңіз -2 балл, «ешқашан» десеңіз -1 балл, деген жауаптар жазыңыз) ұсынылды.

«Өзіндік жұмыстың қандай түрлерін орындау ұсынылды?» атты модификацияланған сауалнама бойынша зерттеуде алынған БТ және ЭТ-ның нәтижелері төмендегі кестеде келтірілген (кесте 3).

Көптеген магистранттар «Өзіндік жұмыстың қандай түрлерін орындау ұсынылды?» сауалнамасы бойынша магистранттарға оқытушылардың жиі ұсынатын өзіндік жұмыс түрлерінің пайыздық көрсеткіштері анықталды.

«Өзіндік жұмыстың қандай түрлерін орындау ұсынылды?» сауалнамасы бойынша алынған жауаптарын талдау барысында өзіндік жұмыстары негізінде кәсіби құзыреттілігін қалыптасуын анықтау үшін магистранттарға оқытушылардың жиі ұсынатын өзіндік жұмыс түрлері анықталып және олардың кездесу жиіліктері зерттелді.

Анықтаушы эксперименттің танымдық-әрекеттік компонентінде магистранттардың көзқарасында «Өзіндік жұмыстың қандай түрлерін орындау ұсынылды?» сауалнамасы бойынша алынған жауаптарын талдау барысында магистранттарға оқытушылардың жиі ұсынатын өзіндік жұмыс түрлері анықталды.

Магистранттардың көзқарасы бойынша магистранттар үшін қызықты, қажетті дағдыларды алу тұрғысынан нәтижелі өзіндік жұмыс түрлерінен «Халықаралық ғылыми бағдарламаларға, ғылыми конкурстарға, гранттарға, конкурстарға қатысу» мамандардың өзіндік жұмыстары негізінде кәсіби құзыреттілігін қалыптасуы үшін өзіндік жұмыс түр- лерінің нұсқаларының ішінде магистранттар өздерінің кәсіби дамуы үшін ең өнімді және шынайы орындалғанда қызықты деп санайтын нұсқалар тұжырым 1-ші рангті құрайды.

Магистранттар үшін қызықты, қажетті дағдыларды алу тұрғысынан нәтижелі өзіндік жұмыс түрлеріне «Ғылыми-зерттеу жұмысында әртүрлі рөлдік позицияларды қабылдау мүмкіндігі бойынша осындай тұжырым 2-ші орынды иеленді, яғни 52% пайызын қамтыды, мамандардың өзіндік жұмыстары негізінде кәсіби құзыреттілігін қалыптасуына әсер ететіндігі айқындалды.

қатысу» бұл тұжырым зерттелушілердің жауабы бойынша 6-шы орынға рангіленіп 41 % пайызын қамтыды.

«Қаланың ғылыми-зерттеу институттары зертханаларының жұмысына қатысу және қаланың ұйымдары мен мекемелеріндегі психологиялық-педагогикалық зерттеулер» өзіндік жұмыс түрлері бұл тұжырым зерттелушілердің жауабы бойынша 10-шы орынға рангілені 19 % пайызын қамтыды.

Төмендегі кестеде сауалнама негізінде тағы да бір анықталған фактолардың бірі магистранттардың өзіндік жұмысын орындауда кездесетін қиындықтары анықталды, соның ішінде магистранттар басынан өткерген қиындықтар мен магис- транттардың пікірі бойынша өзіндік жұмысты ұйымдастыруға қажетті көмекті атап көр- сеткен.

Үшіншіден, өзіндік жұмыс – оқыту құралы, олай дейтініміз, нақты меңгеру жағдайында нақты дидактикалық мақсаттарға және міндеттерге сәйкес келетін оқу құралы; олар өздерінің білімдерін жүйелі түрде толықтыруға және іскерліктерін жаттықтыруға ақпараттар қозғалысы бойынша жүру психологиялық жағдай жасайды өздік жұмыс барысында білімдер толықтырылып, ақпарат ағынында бағдар алу икемдігі дамиды және өздік жұмысы – өздігінен білім алуға дайындық тәсілі болады.

Психологиялық-педагогикалық зерттеулер бойынша берілетін теориялық материалды магистрант әртүрлі қабылдайды және мәселені шешуде кейде тәуелсіз өзіне тиімді деген тәсілдерді пайдаланады.

Мақалада қолданылатын әдістер ресми және заңнамалық деректерді талдау, сондай-ақ Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің «Арнайы педагогика» білім беру бағдарламасы бойынша оқытушылармен жүргізілген сауалнаманы қамтиды.

Сауалнама білім беру бағдарламасы бойынша маман-кадрлар даярлаудағы өзекті мәселелерді анықтау және оны жетілдіруге бағытталған.

– арнайы педагогтар мен инклюзивті білім беру мамандарын даярлауда цифрлық құзы- реттіліктер, креативтілік, шешім қабылдау, қарым-қатынас және ынтымақтастық дағдыларын қалыптастыру білім алушының өз мамандығы бойынша терең білім мен біліктілігіне негізделуі керек;

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне инклюзивті білім беру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңына сәйкес мемлекет барлық балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, олардың білім алуы үшін жағдай жасауға міндетті [3].

Елімізде ерекше білім беру санатына жататын мүмкіндігі шектеулі балалар соңғы мәлімет бойынша 188 мыңнан аса баланы құрайды [4].

Олар жаңа технологияларды әзірлеуге, кәсіби қарым-қатынастың жаңа қағидаттарын игеруге, бейіні бойынша әртүрлі мамандарды тыңдауға және олардың әртүрлі ұстанымдарын қабылдауға, баланың мүддесі үшін бірлесіп және ұзақ уақыт әрекет етуге үйренуі тиіс [5].

Жоғарыда аталған қызметке арнайы педагогтарды тиімді даярлау мақсатында, сондай-ақ инклюзивті білім беру үдерісінде әртүрлі қиындықтар мен проблемаларды еңсеру үшін мамандарды даярлаудың әртүрлі модельдері мен жүйелерін жүзеге асыру бойынша белгілі бір оң тәжірибе жинақтаған түрлі елдердің тәжірибесін зерделеген жөн.

Осы мәселе бойынша бірқатар заманауи зерттеулерге талдау жасау әлемде арнайы және инклюзивті білім беру жүйесі үшін педагогтарды даярлаудың байыпты тәсілдері мен әртүрлі жүйелері қалыптасқанын көрсетеді, олардың жалпы негізгі тенденциясы мен базасы барлық оқушылардың қажеттіліктерінің әртүрлі болуы мен құндылығын түсіну болып табылады.

Сонымен, зерттеу мәселесі бойынша теориялық-әдіснамалық талқылауларды жалпылау, салыстыру және талдаулардың негізінде инклюзивті білім беру ұғымы айқындалды.

Арнайы педагогтар мен инклюзивті білім беру мамандарын даярлаудың өзектілігін анықтау үшін Ақтөбе өңіріндегі ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың саны туралы ресми, сондай-ақ арнайы педагогтардың саны мен біліктілігі туралы деректерге зерттеу жүргізілді, мамандарды даярлауға қойылатын ағымдағы талаптарды бағалау үшін инклюзивті білім беру мәселелері бойынша отандық заңнамалық құжаттарға талдаулар жүргізілді.

Проблемалық аспектілерді анықтау және оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің 6В01902-Арнайы педагогика білім беру бағдарламасы бойынша профессор-оқытушылар құрамымен сауалнама жүргізілді.

Проблемалық аспектілерді анықтау және оларды жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің 6В01902-Арнайы педагогика білім беру бағдарламасы бойынша профессор-оқытушылар құрамымен сауалнама жүргізілді.

Зерттеу барысында ғалымдар жоғары оқу орындарының академиялық дербестігі жағдайында кейбір оқу орындары арнайы педагогика бойынша білім беру бағдарламаларын жасақтауда медициналық, психологиялық, педагогикалық, филоло- гиялық пәндер компоненттері арасында тепе-теңдік сақталмайтынын атап көрсетеді.

Осы тектес проблемалық аспектілерді анықтау және оларды жетілдіру мақсатында Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің 6В01902-Арнайы педагогика білім беру бағдарламасы бойынша базалық және кәсіптендіру пәндері бойынша дәріс жүргізетін

Осы тектес проблемалық аспектілерді анықтау және оларды жетілдіру мақсатында Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің 6В01902-Арнайы педагогика білім беру бағдарламасы бойынша базалық және кәсіптендіру пәндері бойынша дәріс жүргізетін

Сауалнама білім беру үдерісі бойынша төмендегі сұрақтарды қамтыды:

Зерттеу нәтижелері бойынша төмендегідей негізгі мәселелер ұсынылған:

Сауалнама нәтижелерін талдау «Арнайы педагогика» білім беру бағдарламасы бойынша мамандар даярлаудың ағымдағы жүйесінде өзекті мәселелер бар екендігіне көз жеткізді.

Зерттеу нәтижелері бойынша маман даярлау бағдарламаларын одан әрі жетілдіруге негіз бола алады және бұл өңірдегі инклюзивті білім беру сапасын арттырады деп қорытынды жасауға болады.

Олай болса, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінде арнайы педагогтар мен инклюзивті білім беру мамандарын даярлауды жетілдіру мәселелері бойынша төмендегідей қорытынды жасауға болады (Кесте 2):

Зерттеу нәтижелері

Қазіргі заманның талабы бойынша постиндустриалды әлемде білім деңгейі жоғары және қызметтің жаңа түрлерін өздігінен игеруге қабілетті болатын мамандар қажет.

Математикалық сауаттылық бойынша үлгерімі төмендердің үлесі (2-деңгейден төмен) 2009 жылмен салыстырғанда 10%-ға төмендеді, ал оқу және жаратылыстану сауаттылығы 5%-ға өсті.

Қазақстандық 15 жастағы білім алушылардың нәтижелері математикалық сауаттылық бойынша әлемнің 79 елінің 52-сінен, оқу және жаратылыстану сауаттылығы бойынша 68-інен төмен болды [1,30 б.].

Қазақстандық 15 жастағы білім алушылардың нәтижелері математикалық сауаттылық бойынша әлемнің 79 елінің 52-сінен, оқу және жаратылыстану сауаттылығы бойынша 68-інен төмен болды [1,30 б.].

Халықаралық зерттеулер нәтижелері тілдік пәндер, математика және жаратылыстану т.б негізгі пәндер бойынша білім алушылардың жетістіктері, сондай-ақ оларға қандай факторлар әсер ететіні туралы ақпарат береді.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «білім беру мазмұны – жеке адамның біліктілігі мен жан-жақты дамуын қалыптастыру үшін негіз болып табылатын білім берудің әрбір деңгейі бойынша білімдер жүйесі (кешені).

Білім беру мазмұны білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары негізінде әзірленетін жалпы білім беретін оқу бағдарламаларымен айқындалады» және «оқу бағдарламасы – әрбір оқу сабағы, әрбір оқу пәні және (немесе) модуль бойынша меңгерілуге тиіс білімнің, машықтың, дағды мен білік- тіліктің мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама» деп жазылған [2].

Сондықтан мақалада PISA халықаралық салыстырмалы зерттеуін ескере отырып негізгі дағдылар мен құзыреттерді дамыту тұрғысынан білім беру деңгейлері бойынша оқу бағдарламаларына, жаңартылған мазмұндағы оқулықтарға салыстырмалы талдау жүр-гізілді.

Бастауыш білім беру деңгейінің барлық сыныптарында оқу пәндері бойынша оқулықтардың мазмұнын бағалау үшін негізгі дағдылар мен құзыреттерді дамыту тұрғысынан салыстырмалы талдаудың мынадай міндеттері айқындалды:

1) функционалдық сауаттылықтың дамуына ықпал ететін оқыту мақсаттары бойынша талаптар тұрғысынан оқу бағдарламаларына талдау жүргізілді;

2) үлгілік оқу бағдарламасында берілген оқыту мақсаттарының оқулықтардың мазмұнында жүзеге асырылуы және оқулықтардағы тапсырмалардың халықаралық бағдарламада қолданылатын тапсырмаларға сәйкестік деңгейі және функционалдық сауаттылықты қалыптастыру бойынша тапсырмалардың оқулықта болуына қатысты зерделенді.

Пәндер бойынша жаңартылған мазмұндағы оқу бағдарламалары мен оқулықтардың салыстырмалы контент-талдауы мынадай критерийлер бойынша жүргізілді: оқулықтың мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптарды орындау, бөлімдер бойынша оқу материалы көлемінің оңтайлылығы; оқу материалының білім алушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі; оқу материалын баяндау логикасы (бөлімдер сабақтастығын сақтау); оқулықтың мазмұнында қазақстандық компоненттің көрінісі; ғылыми және қол жетімділік қағидаттарын сақтау, мазмұнның, тапсырмалардың нақты өмірлік жағдайлармен және жағдаятармен байланысын қамтамасыз ету; тапсырмалар мен иллюстрациялардың оқу мате- риалына сәйкестігі; оқу жетістіктерін бағалау, қосымша ресурстарды пайдалану және үй тапсырмаларын орындау бойынша практикалық ұсынымдардың болуы.

Пәндер бойынша жаңартылған мазмұндағы оқу бағдарламалары мен оқулықтардың салыстырмалы контент-талдауы мынадай критерийлер бойынша жүргізілді: оқулықтың мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптарды орындау, бөлімдер бойынша оқу материалы көлемінің оңтайлылығы; оқу материалының білім алушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі; оқу материалын баяндау логикасы (бөлімдер сабақтастығын сақтау); оқулықтың мазмұнында қазақстандық компоненттің көрінісі; ғылыми және қол жетімділік қағидаттарын сақтау, мазмұнның, тапсырмалардың нақты өмірлік жағдайлармен және жағдаятармен байланысын қамтамасыз ету; тапсырмалар мен иллюстрациялардың оқу мате- риалына сәйкестігі; оқу жетістіктерін бағалау, қосымша ресурстарды пайдалану және үй тапсырмаларын орындау бойынша практикалық ұсынымдардың болуы.

Пәндер бойынша жаңартылған мазмұндағы оқу бағдарламалары мен оқулықтардың салыстырмалы контент-талдауы мынадай критерийлер бойынша жүргізілді: оқулықтың мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптарды орындау, бөлімдер бойынша оқу материалы көлемінің оңтайлылығы; оқу материалының білім алушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі; оқу материалын баяндау логикасы (бөлімдер сабақтастығын сақтау); оқулықтың мазмұнында қазақстандық компоненттің көрінісі; ғылыми және қол жетімділік қағидаттарын сақтау, мазмұнның, тапсырмалардың нақты өмірлік жағдайлармен және жағдаятармен байланысын қамтамасыз ету; тапсырмалар мен иллюстрациялардың оқу мате- риалына сәйкестігі; оқу жетістіктерін бағалау, қосымша ресурстарды пайдалану және үй тапсырмаларын орындау бойынша практикалық ұсынымдардың болуы.

Пәндер бойынша жаңартылған мазмұндағы оқу бағдарламалары мен оқулықтардың салыстырмалы контент-талдауы мынадай критерийлер бойынша жүргізілді: оқулықтың мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптарды орындау, бөлімдер бойынша оқу материалы көлемінің оңтайлылығы; оқу материалының білім алушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі; оқу материалын баяндау логикасы (бөлімдер сабақтастығын сақтау); оқулықтың мазмұнында қазақстандық компоненттің көрінісі; ғылыми және қол жетімділік қағидаттарын сақтау, мазмұнның, тапсырмалардың нақты өмірлік жағдайлармен және жағдаятармен байланысын қамтамасыз ету; тапсырмалар мен иллюстрациялардың оқу мате- риалына сәйкестігі; оқу жетістіктерін бағалау, қосымша ресурстарды пайдалану және үй тапсырмаларын орындау бойынша практикалық ұсынымдардың болуы.

Жылдам дамып келе жатқан әлемде функционалдық сауаттылықты дамыту проблемасы замануи технологиялар жағдайында пән салалары бойынша оқу бағдарламалары мен оқулықтардың мазмұнының жаңа талаптарға сәйкес болуы өте маңызды.

1-2-суреттерде «Математика» пәнінің 1-4 сыныптарға арналған оқу бағдарламасындағы оқу мақсаттарының жалпы санының және оқу пәні мен сыныптар бойынша PISA халықаралық зерттеуінің математикалық сауаттылық деңгейлеріне сәйкес келетін оқу мақсаттарының санының пайызы көрсетілген [15, 16].

1-2 суреттерден 1-4 сыныптардағы «Математика» пәні бойынша PISA халықаралық зерттеуінің математикалық сауаттылық деңгейлеріне сәйкестігі 44%-64% пайыз аралығын құрайтынын көреміз.

3-4-суреттерде «Жаратылыстану» пәнінен 1-4 сыныптарына арналған оқу бағдарламасындағы оқу мақсаттарының жалпы санының және оқу пәні мен сыныптар бойынша PISA халықаралық зерттеуінің ғылыми жаратылыстану сауаттылық деңгейлеріне сәйкес келетін оқу мақсаттарының санының пайызы көрсетілген [15, 16].

3-4-суреттерден «Жаратылыстану» пәні бойынша PISA халықаралық зерттеуінің математикалық сауаттылық деңгейлеріне сәйкестік пайызы өте жоғары екенін байқаймыз.

Талдау қорытындысы сыныптар бойынша 5-суретте келтірілген [5].

Талдау нәтижесі бойынша практикалық дағдыларды дамытуға және практикалық жағдайларды шешуде теориялық білімді қолдануға, білім алушылардың бойында құндылықтарды сіңіруге бағытталған тапсырмалар үлесі 40,3%-65%-ды, мазмұны ішінара сәйкес келетін тапсыр- малар үлесі 28%-52,5%-ды, сәйкес келмейтін тапсырмалар үлесі 7%-11,1%-ды құрайды.

2-4 сынып оқулықтарындағы қарапайым бір типті сұрақтардың санын қысқарту, оларды PISA халықаралық зерттеудің талаптары бойынша тапсырмаларға ауыстыру;

сабақты жоспарлау барысында пән бойынша функционалдық сауаттылықты қалып- тастыру үшін тапсырмаларды таңдау.

Мұндай тапсырмалардың дидактикалық мақсаты – теориялық білімді бекіту мен тереңдету, оқу пәні бойынша жаңа біліктер мен дағдыларды қалыптастыру, оқу процесін нақты өмір жағдайларына жақындату.

Оқулықта берілетін тапсырмалар алдымен оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес болуы, пән бойынша анықталған оқыту мақсаттарына қол жеткізуге мүмкіндік беруі, тапсырмаларда пайдаланылған ұғымдар мен тұжырымдар білім алушыларға қолжетімді және мазмұны шынайы, практикаға бағытталған болуы керек.

Хронологиялық негізде және концентрлік принцип бойынша ұсынылған бағдарламаны құра отырып (әр жолы ауыз әдебиеті шығармаларынан, өткен жылдардағы әдебиеттен біздің заманымызға дейін), 6-7-сыныптағы оқулық авторлары қазақ фольклорының эпикалық жанрларына жүгінеді және эпостардан көбінесе батырлар жырын жиі ұсынады.

Тақырып бойынша бірнеше бөлікке бөліп аламыз.

Модульдік оқыту бойынша мұғалім түрлі әдіс-тәсілдерді қолданады.

Қазіргі кездегі жаратылыстану пәндері теориялық жағынан дами келе, адамзаттың ғаламдық мәселелері геоэкология, географиялық зерттеулердің қазіргі тәсілдері (карто- графия, геохимия, палеография, геожүйелік мониторинг, т.б.), әлеуметтік және демографиялық жағдайлар, Жер және Дүниежүзілік мұхит қойнауындағы құбылыстардың; биология ғылымындағы тірі ағзаның тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігінің генетикалық негіздерін молекулалық және жасушалық деңгейде зерттеу, медициналық генетика, молекулярлық биология, биожүйелеу, өсімдік пен мал шаруашылығы, фармокология салаларының; химия ғылымы бойынша Жер қойнауындағы химиялық құбылыстар аумағындағы химия ғылымының зерттеу объектілерінің елеулі түрде кеңейе түсуі; іргелі физикалық жаңалықтар, яғни, арнаулы және жалпы салыстырмалық теориясының, кванттық механиканың, элементар бөлшектер физикасының ашылуы дүниенің ғылыми көрінісіне, негізгі зат, кеңістік және уақыт заңдылықтарына біздің көзқарасымызды түбегейлі өзгертуге әкелді.

Қазіргі түсінік бойынша жалпы ғылыми дүниетаным табиғат, қоғам және адам туралы танымдық білімді, сондай-ақ олардың бір-бірімен байланысы мен дамуын философиялық, қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық, жаратылыстану-ғылыми, техникалық және басқа да тұрғыда жоғары деңгейде қорытындылап, жүйелейді [4-6].

Зерттеу жұмысы бойынша жүргізілген эксперименттік жұмыстың мақсаты – адамзаттың ғаламдық проблемаларын оқытуда оқушылардың геокеңістіктік ойлау дағдыларын қалыптастырудың маңызын анықтау.

а) Тәжірибелік-эксперименттік жұмысты айқындау кезеңінде оқушылардың қазіргі кездегі адамзаттың ғаламдық проблемаларына және осы тақырып бойынша мектепте берілетін білімге деген көзқарастарын анықтау мақсатымен әңгіме-кеңес жүргізілді.

Оқушыларға: «Сенің көзқарасың бойынша бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы үшін қандай мәселелер маңызды болып отыр?», «Қалай ойлайсың экологиялық білім мен тәрбие беруде әлеуметтік ортаның қайсысы көбірек әсер етеді?», «Бүгінгі таңда ғаламдық проблемалар қандай ортада белсенді талқылануда?», «Адамдардың табиғатқа әсер етуіндегі қандай теріс салдарларды білесіңдер?», «Ғаламдық проблемалар туралы толық мәліметті қандай ақпарат көздерінен аласыңдар?», «Қалай ойлайсыңдар, сендердің мектептеріңде экологиялық білім мен тәрбиеге қаншалықты деңгейде көңіл бөлінген?», «Адамзаттың ғаламдық проблемалары туралы білімді география, жаратылыстану пәндері арқылы алғаның жеткілікті ме, әлде арнайы қолданбалы курстар арқылы толық білім алғың келе ме?» - деген сұрақтар берілді.

Осы тақырып бойынша қосымша пікірлер мен ұсыныстар.

«Ғаламдық проблемаларды шешпей, оларға немқұрайлық танытуға болады ма?» сұрақ бойынша оқушылардың 48%-ы ғана деген сұраққа «Жоқ», 17% «Иә», 35% «Білмеймін» деп жауап берді.

ә) Сауалнама нәтижелері бойынша оқушылардың геокеңістіктік ойлау дағдыларын қалыптастыратын географиялық ақпарат пен геокеңістіктік технологияларды қолданудың маңызы анықталды.

Жоғарыда айтылғандарға сүйене келе, география пәні мазмұнында адамзаттың ғаламдық проблемалары туралы білім элементтері қаншалықты қамтылғандығын айқындаудан алынған нәтижелер

Авторлардың тұжырымдамасы бойынша буллинг түсінігі – (ағылшын тілінен аударғанда bully) қудалау, кемсіту және дискриминация деп анықтады.

Біздің елімізге келетін болсақ, 2011 жылы БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) зерттеу нәтижелері бойынша қазақстандық оқушылардың 66,2%-ы мектептегі зорлық-зомбылыққа тап болды, оның 63,6%-ы куәгер, 44,7%-ы жәбірленуші, ал 24,2%-ы зорлық-зомбылық жасағанын мойындады [11].

Бұл бағдарламаның ерекшелігі: мектеп қорлауының таралуы туралы мектеп оқушыларына үнемі жасырын сауалнама жүргізу, сыныптарда, ата-аналар жиналыстарында буллинг мәселелерін талқылау, мектеп қызметкерлерін буллингті алдын алу және оның пайда болуына араласу стратегияларына үйрету, қорқыту мәселелері бойынша жалпы мектеп конференциясын өткізу.

Бұл нәтижелер Д.Ольвеус бағдарламасын бүкіл ел бойынша заңнамалық түрде енгізуге мүмкіндік берді.

Соңғы 25 жылда шетелдік баспасөзде қорқыту мәселесі бойынша 1000-нан астам ғылыми мақалалар жарияланды.

Олар әртүрлі себептермен осал, өзіне сенімді емес, құрдастарымен салыстырғанда сыртқы келбеті, шығу тегі, мінез-құлқы және денсаулық жағдайы бойынша қандай да бір айырмашылықтармен сипатталады.

Бүгінгі күні диагностиканың нақты практикалық әдісі жоқ, оның нәтижелері бойынша профилак- тикалық шаралар жүйесі құрылатын еді.

Мақалада әдебиеттану пәні оқытушыларының немесе мұғалімдерінің оқыту технологиясындағы ежелгі дәуір әдебиеті мен ұлттық тәрбиенің интеграциясы бойынша профессор Алма Қыраубаеваның зерттеулері мен тәжірибесіне ықпал еткен факторларды анықтау, жалпылау және бағалау үшін жүйелі шолу әдісі қолданылды.

Шәкәрімнің «ЛәйліМәжнүн» дастанын кезінде нәзирагөйлік дәстүрі бойынша жазылған қазақ поэзиясының төл туындысы деген пікірді М.Әуезов 1922–1923 жылдары Ташкентте шығатын «Шолпан» журналында жариялаған (Теміржанова Г., 2016: 144).

Әр мәселе бойынша талдау, талқылау, сұрақ тудырған тұстарын зерде-леу, зерттеу аясын кеңейте түседі.

Оқулықтарда біздің тарихымыз арысы 2000 жылмен шектеледі, алайда NASA ғалымдары мен тайвандық қытай ғалымдары мойындаған мәлімет бойынша және 2013-ші жылы NASA-ның ақпараттық құралдары жариялаған материалдарына жүгіне отырып біздің тарихымыз 8000 жылды құрайды деп айта аламыз.

Мұстанбаев жер мәселесі, ауылдағы тап күресі, байларды тәркілеу мәселесі бойынша партия және үкімет саясатымен, өлкелік үкімет басшысы Ф.И.Голощекиннің ұлттық саясатымен келіспеуіне қарай бірнеше рет «сәдуақасовшыл» деген айыппен партия қатарынан шығарылды.