Міне, Отанын «Менің Қазақстаным» деп әнге қосқан, елі мен жеріне, халқына, махаббатқа, барлық тақырыпқа ән арнаған Шәмші Қалдаяқовтың туғанына биыл 90 жыл толыпты.

Композитордың «Менің Қазақстаным» әнін 1986 жылы Желтоқсан көтерілісіне қатысушылар Алматы алаңы мен көшелерінде ұран етіп шырқап шықты.

Саналы ғұмырын әнге арнаған композитордың өмірі мен өнердегі жолын артындағы ұрпақтары жалғастырып келеді.

Үлкен ұлы Әбілқасым, оның әйелі мен қызы – пианист.

Сазгердің туғанына 90 жыл толуына орай ұлы Мұхтар Қалдаяқов наурыз айында Алматы мен Нұр-Сұлтан қаласында «Шәмші әлемі» атты үлкен концерт ұйымдастырмақ болып еді.

Мен үшін әкемнің барлық әндері қымбат және сүйікті.

Шәмші музейі – Жидебайдағы Абай музейі секілді жас композиторлар мен жас әншілер тәу ететін зиярат орнына айналуы тиіс» деді Түркістан облысының әкімі Өмірзақ Шөкеев.

1992 жылдан бастап дәстүрлі түрде сазгерлер мен әншілерге арналған Шәмші Қалдаяқов атындағы халықаралық байқау-фестиваль өткізіліп келеді.

Оу, нағыз жантанушы – жазушы қауым, жанның емі – адам мен адамшылықты жырлаған кемел де көркем әдебиет емес пе?!

Ызғарлы желтоқсанда «Қашанғы шыдаймыз?!» деп, мұз үстінде домбырасынан жыр төккені үшін өлім камерасында ажалын күткен Қолқанат («Мұнар күн»), жаны таза болғандықтан жер бетінде азаптан көз ашпаған Алтынай апа, жат тілде білім аламыз деп туған әкесіне жат болған Бердібек шалдың қайырымсыз балалары, арамнан ас жеймін деп зауалын тартқан Ұлтарақ («Ұры»), Сабындыкөлді отыз жыл билесе де алақанына салып әлпештеген жалғыз ұлына билігі жүрмеген, өмірінде ешкімге алақолдық жасамаса да тағдырдың қатал тәлкегіне тап болған Тасемен қарттың трагедиясы, бір перзентке зар болған әкесіне шақалақтың иісін иіскете алмағанын ойламай, отаршылдардың осал әдеті мен арағына бойұсынып, күні мен түнін мастықпен өткізген Қырманшы, наубайханадан үйіне нан емес, арам ас таситын Ақмоншақ («Тасемен»), ит өліммен өлген ауыл ұрысы Бабахан («Қасқыр мен қояншық»), өз тағдыры тар болса да ұлының бақыты үшін тәуекелге бел буған арманшыл әйел Әсемгүл («Әйелдің арманы мен мұңы»).

Ызғарлы желтоқсанда «Қашанғы шыдаймыз?!» деп, мұз үстінде домбырасынан жыр төккені үшін өлім камерасында ажалын күткен Қолқанат («Мұнар күн»), жаны таза болғандықтан жер бетінде азаптан көз ашпаған Алтынай апа, жат тілде білім аламыз деп туған әкесіне жат болған Бердібек шалдың қайырымсыз балалары, арамнан ас жеймін деп зауалын тартқан Ұлтарақ («Ұры»), Сабындыкөлді отыз жыл билесе де алақанына салып әлпештеген жалғыз ұлына билігі жүрмеген, өмірінде ешкімге алақолдық жасамаса да тағдырдың қатал тәлкегіне тап болған Тасемен қарттың трагедиясы, бір перзентке зар болған әкесіне шақалақтың иісін иіскете алмағанын ойламай, отаршылдардың осал әдеті мен арағына бойұсынып, күні мен түнін мастықпен өткізген Қырманшы, наубайханадан үйіне нан емес, арам ас таситын Ақмоншақ («Тасемен»), ит өліммен өлген ауыл ұрысы Бабахан («Қасқыр мен қояншық»), өз тағдыры тар болса да ұлының бақыты үшін тәуекелге бел буған арманшыл әйел Әсемгүл («Әйелдің арманы мен мұңы»).

Ызғарлы желтоқсанда «Қашанғы шыдаймыз?!» деп, мұз үстінде домбырасынан жыр төккені үшін өлім камерасында ажалын күткен Қолқанат («Мұнар күн»), жаны таза болғандықтан жер бетінде азаптан көз ашпаған Алтынай апа, жат тілде білім аламыз деп туған әкесіне жат болған Бердібек шалдың қайырымсыз балалары, арамнан ас жеймін деп зауалын тартқан Ұлтарақ («Ұры»), Сабындыкөлді отыз жыл билесе де алақанына салып әлпештеген жалғыз ұлына билігі жүрмеген, өмірінде ешкімге алақолдық жасамаса да тағдырдың қатал тәлкегіне тап болған Тасемен қарттың трагедиясы, бір перзентке зар болған әкесіне шақалақтың иісін иіскете алмағанын ойламай, отаршылдардың осал әдеті мен арағына бойұсынып, күні мен түнін мастықпен өткізген Қырманшы, наубайханадан үйіне нан емес, арам ас таситын Ақмоншақ («Тасемен»), ит өліммен өлген ауыл ұрысы Бабахан («Қасқыр мен қояншық»), өз тағдыры тар болса да ұлының бақыты үшін тәуекелге бел буған арманшыл әйел Әсемгүл («Әйелдің арманы мен мұңы»).

Ызғарлы желтоқсанда «Қашанғы шыдаймыз?!» деп, мұз үстінде домбырасынан жыр төккені үшін өлім камерасында ажалын күткен Қолқанат («Мұнар күн»), жаны таза болғандықтан жер бетінде азаптан көз ашпаған Алтынай апа, жат тілде білім аламыз деп туған әкесіне жат болған Бердібек шалдың қайырымсыз балалары, арамнан ас жеймін деп зауалын тартқан Ұлтарақ («Ұры»), Сабындыкөлді отыз жыл билесе де алақанына салып әлпештеген жалғыз ұлына билігі жүрмеген, өмірінде ешкімге алақолдық жасамаса да тағдырдың қатал тәлкегіне тап болған Тасемен қарттың трагедиясы, бір перзентке зар болған әкесіне шақалақтың иісін иіскете алмағанын ойламай, отаршылдардың осал әдеті мен арағына бойұсынып, күні мен түнін мастықпен өткізген Қырманшы, наубайханадан үйіне нан емес, арам ас таситын Ақмоншақ («Тасемен»), ит өліммен өлген ауыл ұрысы Бабахан («Қасқыр мен қояншық»), өз тағдыры тар болса да ұлының бақыты үшін тәуекелге бел буған арманшыл әйел Әсемгүл («Әйелдің арманы мен мұңы»).

Маңдайына жазған пешенесіне мойынұсынып, заманы мен қоғамының теперішіне тап болған бейкүнә да күнәһар тағдырлар.

Тартқан азабы мен мазағына бірде іштен тына үнсіз шыдап, бірде айға шапқан арыстандай жастығын ала жығылған адамдардың төзімі таңғалдырады, күрсіндіреді.

Жазушы кейіпкерлері қарама-қайшы екі лагерьдің өкілдері – арлылық пен арамдық, жақсылық пен жамандық, мейірім мен зұлымдық иелері.

Жаратылысына қарсы шыға алмай, күнә мен кінә жүктеген кейіпкер-пенделердің құбылмалы көңіл күйі, сергелдеңге толы сезімдері, жанын жегідей жеген күмән-күдікке толы келешегі бұл хикаяттарда аяусыз бейнеленеді.

Өмірдің күнгей жағынан гөрі көлеңкесін көп суреттеген бұл туындылардың мақсаты – қоғам мен заман салған һәм пенденің маңдайына жазған ауыр жараларды жазу, қаламмен емдеу, тағылым беру.

Қ.Түменбай прозасында тәні мен жаны дертті жандар туралы хикаяттардың көп болуының бір себебі – қандай жағдайда да адамның адам болып қалуын көксеу.

«Олар мені кемшін деп мүсіркейді, мен оларға әуелі жирене қарап, сосын ішімнен аяныш білдіремін.

Анығында, мен олардан артық жаралған пендемін» («Қасқыр мен қояншық»).

Анығында, мен олардан артық жаралған пендемін» («Қасқыр мен қояншық»).

Адам мен хайуанның мұңы астарлас.

Иә, адам мен күнә бірге жасасып келеді.

Нәсілі сұлу әйел болып жаратылғаны үшін ғана әкімнің уысына түсіп қалған Аяжан мен оның «ғасыр дертіне» еліткен мәңгүрт достарының аянышқа толы адасқан тағдырына кім жауапты?

Отау тігіп от жаққасын әркім өзінше, шығарда жаны бөлек достарың да бөлектеніп кете береді екен, сенің ең жақының неке суын бөліп ұрттаған серігің мен тұла бойыңнан жаралған перзентің екен» деп, қырыққа келгенше сыбай-салтаң өткен өмірі үшін опық жеген Орынкүлдер аз ба?

Сыбағасын солдат болып тапқан жігіт есін жиып, екі иығы мен аяғына көзі түскен кезде мұсылмандығын қанша айқайлап айтқанмен кеш еді.

Тек соны еститін құлақ, оқитын көз бен көңіл, сараптайтын сана мен түзетерлік ниет берсін деңіз.

Кешегі кеңестік биліктің жақсы-жаманына куә болған қаламгердің бүгінгі тәуелсіз елдің оңы мен солын бағамдап, көз айырмай аңдап бағуы оның азаматтығынан, күрескерлігінен туған жанашырлық.

Осы уақытқа дейін жинақталған тәжірибе мен түсінігің молайған сайын бұрынғы оқиғалар бүкіл мән-мағынасымен жадыңда қайта жаңғырады.

«Талант пен тақырып, өмірлік материал мен жанр табыспай тұрып жақсы шығарма тумайды» деген екен Әбіш Кекілбаев.

Оймақтай ғана оқиғалардан адам мен заман, ел мен елдік туралы орасан ой өрбиді.

Оймақтай ғана оқиғалардан адам мен заман, ел мен елдік туралы орасан ой өрбиді.

Мазмұны мен көркемдігі келіскен, шынайы өмірден алынған оқиғаларға негізделген бұл туындылар қазақ деген халықтың тіршілік кемесіндегі әлеуметтік ауру-сырқаудың тамырын тап басып, рухани экологиямыздың себеп-салдарын аяусыз әшкерелейді.

Ол тек адамгершілікті, ар мен ұятты, обал мен сауапты ту ету жолы.

Ол тек адамгершілікті, ар мен ұятты, обал мен сауапты ту ету жолы.

Орынсыз ақылсыну мен айқай-ұйқайдан ада.

Бүгінгідей замана бағытын әп-сәтте күрт өзгертетін күрделі өзгерістер мен қауіпті кесапаттарға төтеп беру үшін де ұлт болып өз дертімізбен күресуіміз жөн дейді.

Жазушы кейіпкерлері – соғыстың бүкіл ауыртпалығын иығымен көтерген кәрі солдат Бердияр («Біздің үйдің солдаттары»), зейнетке шығар алдында егістігімен қимай қоштасатын күрішші Аймаш апа («Каникулды күткен қыз»), келімсектің намысына тиген бір ауыз сөзі үшін жастығын ала жығылған Абылай («Мұнар күн») сияқты ар-намысы биік, парасаты мен пайымы терең, төзімі мен тәуекелі зор жандардың өмірі соны аңғартады.

Жазушы кейіпкерлері – соғыстың бүкіл ауыртпалығын иығымен көтерген кәрі солдат Бердияр («Біздің үйдің солдаттары»), зейнетке шығар алдында егістігімен қимай қоштасатын күрішші Аймаш апа («Каникулды күткен қыз»), келімсектің намысына тиген бір ауыз сөзі үшін жастығын ала жығылған Абылай («Мұнар күн») сияқты ар-намысы биік, парасаты мен пайымы терең, төзімі мен тәуекелі зор жандардың өмірі соны аңғартады.

Азабы мен бейнеті рахаты мен зейнетінен басым түсіп жататын адам өмірі ылғи да күрес, ол жақсы мен жаманның, арлылық пен аярлықтың, нәпсі мен иманның күресі.

Азабы мен бейнеті рахаты мен зейнетінен басым түсіп жататын адам өмірі ылғи да күрес, ол жақсы мен жаманның, арлылық пен аярлықтың, нәпсі мен иманның күресі.

Азабы мен бейнеті рахаты мен зейнетінен басым түсіп жататын адам өмірі ылғи да күрес, ол жақсы мен жаманның, арлылық пен аярлықтың, нәпсі мен иманның күресі.

Азабы мен бейнеті рахаты мен зейнетінен басым түсіп жататын адам өмірі ылғи да күрес, ол жақсы мен жаманның, арлылық пен аярлықтың, нәпсі мен иманның күресі.

Жақсылықтың, ар мен намыстың жолы қашан жеңіл болып еді, кесірлі кесапатқа қарсы тұру үшін бірде табандылық, бірде құрбандық қажет.

Әрқайсымыздың бойымыздан адамгершілік жарқырап көрінбейінше қайырымдылық мен қатыгездік, арлылық пен арамдық арбасқан аяусыз күресте адамзаттың асығы алшысынан түспек емес.

Жазушы Қуандық Түменбай кейіпкерлерінің өмірі мен бастан кешкендері көпшілікке таныс жайттар.

Бірақ осы таныс та үйреншікті болуға айналған тағдырларға жазушы самарқау қарамайды, қайта сол адамдардың қателігі мен кемшілігін сарапқа салып, ұйықтай бастаған ар-ұятты оятады, оқырманды ойлантады.

Адами трагедиялар мен қым-қиғаш драмалармен шындықты шырқырата көз алдыңа тосады.

Бұл шындық шымбайымызға батса да оны жоққа шығара алмаймыз, өйткені құлқыны мен нәпсісіне тұтқын болған пенде көп.

Қуандық Түменбайдың адамның бет-жүзіне қарамай айта салатын турашылдығы мен шығармашылық шыншылдығы жайында марқұм Аманхан Әлімұлы ағамыздың «Қуандық – қатыгез талант, ол қазақтың Достоевскийі» дегені бар.

Олай болса, сол өмір жайында, өмірдің ойы мен қыры, сыры мен жыры жайында жазатын Қуандық Түменбай болмысы да өзгермек емес.

Олай болса, сол өмір жайында, өмірдің ойы мен қыры, сыры мен жыры жайында жазатын Қуандық Түменбай болмысы да өзгермек емес.

Әсіресе, «берсең бала өледі, бермесең шал өледі» заманындағы 1916 жылғы Қарқара мен Қояндыдағы «ұлт-азаттық көтерілісі» мен атышулы 1932 жылғы қолдан жасалған ашаршылықтағы құғын-сүргін көрген халықтың тағдыры тым аянышты болды.

Әсіресе, «берсең бала өледі, бермесең шал өледі» заманындағы 1916 жылғы Қарқара мен Қояндыдағы «ұлт-азаттық көтерілісі» мен атышулы 1932 жылғы қолдан жасалған ашаршылықтағы құғын-сүргін көрген халықтың тағдыры тым аянышты болды.

Ардақты арыстарымыздың өмір жолы мен еңбектері дер кезінде хатқа түспегендіктен ел есінен шығып, ұмытыла бастағаны да жасырын емес.

«Әке көрген оқ жанар» дегендей, жақсы әкенің ел басқару өнері мен тәрбиесі Нақысбектің билікке ерте араласуына игі ықпал етті.

Халықтың сенімі мен құрметіне ие болып, жергілікті старшиналардың жұмысына ылғи кесірін тигізіп, кері тартып жүретін Нақысбек болысты бір күні Жаркенттегі ояз орталығының ұлықтары астыртын шақыртып алып, өздері үшін қызмет етуді талап етеді.

Содан ХІХ ғасыр соңы мен ХХ ғасырдың басында албандар ол өлкеде алты ақалақшы (болыс деңгейіндегі жергілікті әкімшілік аймағы және соған сәйкес берілетін шен) ел еді.

Нақысбек Жалпетекұлы Шыңжаңның Текес өңіріне қоныс аударғаннан кейін өзінің әділдігі, іскерлігі мен шешендігі арқылы жер дауы, құн дауы, жесір дауы сияқты істерге белсене араласып, ел ішіндегі дау-дамайларды әділ шешіп отырады.

жан саны аз, сырттан келген адам ел билемейтін болса, жарайды, сіз де, мен де орнымызды босатайық, – депті.

– Мен сізді шешен деп естіп, әдейі сынап айтып едім, ақалақшылықты жалғасты істей беріңіз, сонымен бірге Іледегі албанның алты ақалақшысының үстінен қарайтын мансапты қоса беремін, бұдан кейін мен сізді тіке қабылдап тұрамын, – депті.

– Мен сізді шешен деп естіп, әдейі сынап айтып едім, ақалақшылықты жалғасты істей беріңіз, сонымен бірге Іледегі албанның алты ақалақшысының үстінен қарайтын мансапты қоса беремін, бұдан кейін мен сізді тіке қабылдап тұрамын, – депті.

Мен келдім Нақысбекке салам үшін.

Мен Қытайда жүрген кезде өз әкем Тоқтасын Сәрсенбайұлы, ұстазым Айтуған Көдекұлы қатарлы ауылдың қадірменді ақсақалдардың ауызынан Нақысбектің шешендік сөздерін көп естідім әрі жергілікті қаламгер Ақай Сайдуақасұлының Нақысбек туралы «Елім деп еңіреген ерен тұлға» атты мақаласын редакциялап өз қолыммен «Іле тарихи материалдары» (2004 жыл) атты кітапқа енгізген болатынмын.

шешендік сөздер мен тапқыр сөздері бірте-бірте халықтық мақал-мәтелге айналып кеткен.

Албан тайпасының ішінде Қожбанбет руына жататын Ағымсары мен Қосқұлақ аталас елдер.

– Ақалақшы, өзіңіз әбден білесіз, Ағымсары мен Қосқұлақтың арасы баяғыда-ақ жеті атадан асып кетіпті.

Сол қыйын кездерде Нақаң ел басқару өнері мен шешендігінің арқасында қилы заманның соқпақсыз қысаңдарынан жол таба білді.

Тойға арнап 40-50 киіз үй тігіліп, Іле өңіріндегі албан-қызайдың игі-жақсылары мен әнші-күйші, ақын-жыршылары, ақалақшы-болыстары, мампаң-зәңгілері түгел шақырылады.

Сонымен, Садықожа өзінің айтыстағы жүлделері бар, басқа болыс-мампаңдардың риза көңілімен мінгізген аттары бар, Нақысбек атамыздың сый-сияпат ретінде астына мінгізген жорғасы мен жетектеткен жүйрігі бар, жалпы алдына бір үйір жылқы айдап ауылға аттанады» («Ана тілі» газеті, 2019 жылы 26 қыркүйек күнгі саны) дейді.

1932 жылы жансыздардың әшкерелеуі мен шырғалауында жергілікті үкімет ұлықтары Жақыпберді Сұлтанбекұлы, Әуесхан Белгібайұлы қатарлы ел ардагерлерін қолға алып, Құлжа түрмесіне қамайды.

Көдек ақынның ұлы, қарт ағартушы Айтуған (1928-2007) «1945 жылы мен Қорғас ауданында тұратын ақын Ажабай ағамның уйіне іздеп бардым.

Ажабай ағам мен аттанарда қолындағы екі елідей қолжазба кітапты маған беріп жатып: Бұл қолжазбадан басқа Көкемнің (Көдектің) «Нақысбекке дауыс» сияқты бірнеше жоқтаулары бар еді, абайсызда жоғалтып алдым, сен Көкемнен қалған бұл мұраларды мықтап сақта.

Мен Ажабай ағама мақұлдық беріп, ауылға аттанып кеттім» дейді.

Нақысбек ақалақшының өмір жолы мен еңбектері туралы әр жылдары арғы бетте Әблез Шәріп, Дүйсенбек Тұрлығожа, Сұлтан Жанболатов, Жақып Мырзаханов, Нұрлан Сәрсенбаев Ақай Сәйдіуақасұлы, Қазақ елінде Төреқұл Нысанбек, Р.Ақмағанбетов, Сейіт Қасқабасов, Нұрқасым Қазыбеков, Құныпя Алпысбаев, Сағатбек Медеубек, Тоқтар Әлібеков, Дүкен Мәсімханұлы, т.б.

ғалымдар мен беделді қаламгерлер бірқатар зерттеу еңбектерін жазды.

Күллі саналы ғұмыры ұлтының жоғын жоқтап, мұңын мұңдаумен өткен, сөйтіп туған халқының шексіз құрметі мен ықыласына бөленген Нақысбек болыстың арты да жаман болған жоқ.

Олар бүгінде Қазақстан мен Қытай елдерінде өсіп-өніп, тіршілік етуде.

Ал тәуелсіздіктің алғашқы жылында Отанға оралған Дүкен Мәсімханұлы елге оралған алғашқы күннен бүгінге дейін табан аудармай еліміздің жетекші ЖОО-да шәкірт тәрбиелеумен, ғылыми-зерттеумен, көркем аудармамен, әдеби шығармашылықпен айналысып, азат Қазақ еліндегі руханият саласының жандануы мен гүлденуіне, әсіресе отандық қытайтану ғылымының қалыптасуы мен дамуына елеулі үлес қосып келеді.

Ал тәуелсіздіктің алғашқы жылында Отанға оралған Дүкен Мәсімханұлы елге оралған алғашқы күннен бүгінге дейін табан аудармай еліміздің жетекші ЖОО-да шәкірт тәрбиелеумен, ғылыми-зерттеумен, көркем аудармамен, әдеби шығармашылықпен айналысып, азат Қазақ еліндегі руханият саласының жандануы мен гүлденуіне, әсіресе отандық қытайтану ғылымының қалыптасуы мен дамуына елеулі үлес қосып келеді.

Тым дабырайтылған сөз немесе әсіреқызыл теңеу деп ұқпаңыздар құрметті оқырман, шетелде өмірге келіп, ғұмыр кешкен Сұлтан Жанболатовтың да тірлігі мен тағдыры белгілі бір дәрежеде, міне, сол зиялыларымыздың атқарған ісіне өте ұқсас.

Дүбірі мен дүмпуі көп сол ХХ ғасырдың 30-жылдарында сауатсыздықпен күрескен басқа ел, басқа жұрт секілді біздің ұлтымыз да өзінің тегін, шығу төркінін білуге ұмтылғаны бар.

Бұл жұмыс та оның бір кездегі Бөкей ордасынан патшалық Ресей Думасына өкіл болған қазақ зиялысы Бақытжан Қаратаевтың сол елдегі өз халқының көзі мен құлағы, үні болуға тырысқан қызметін көзге елестетпей қоймайды.

1946-1952 жылдары осы білім ұяларының бастауыш, орта деп аталатын баспалдақтарын бітірген соң түбіт мұрт бозбала Шәуешек гимназиясында география мен сурет пәндерінен сабақ бере жүріп, 1953 жылы Үрімшідегі жалғыз жоғары оқу орны – Шыңжаң институтының физика-математика факультетіне қабылданады.

Міне, осы қызметті атқарған он жыл ішінде біздің кейіпкеріміз өзінің халық ағарту саласындағы ұйымдастырушылық қабілеті мен ұлтжандылық қасиетін толық көрсете білді десек еш қателеспейміз.

Депутаттардың 1994 жылғы бір отырысында «ҚХР-дың қылмыс туралы кодексіне» қосымшалар мен түзетулер енгізу қаралып жатты.

Бұл кез қытай әдебиетінде ұсақ ұлттардың салт-дәстүрлері мен тұрмыс-тіршілігін мысқылдап көрсететін шығармалардың бой көрсетіп қалып жүрген уақыты болатын.

Егер оларға қорықтардағы жан-жануарлар мен өсімдіктер ғұрлы назар аудара білмесек, онда социализмнің абзалдығы мен ізгілігі қайсы?» дейді.

Егер оларға қорықтардағы жан-жануарлар мен өсімдіктер ғұрлы назар аудара білмесек, онда социализмнің абзалдығы мен ізгілігі қайсы?» дейді.

Адамзат өркениетіне сонау есте жоқ ескі замандардың өзінде төрт ірі жаңалық: компас пен қағаз жасауды, мылтық дәрісі мен баспа техникасын пайдалануды тұңғыш рет өмірге әкелген бұл мемлекеттің құжат қоймаларында не жоқ дейсіз?

Олай дейтініміз, оның қаламынан соңғы жылдары тарихи тақырыпқа арналған «Үйсін хикаясы» атты трилогия мен «Таластағы талас» деректі повесінің өмірге келуі.

Оның бірінде Хан (Қытай) әулеті, енді бірінде Үйсін ұлысы арқылы Сақ жұртының Елжау, Саншора, Оңғай секілді бекзадалар билігінен де бұрынғы бай мәдіниеті мен озық тіршілігі оқырманның көз алдынан қаздай тізіліп өтеді.

Ендеше, ол саланың мемлекеттік және жеке оқу орталықтары ұсынып жүрген бағдарламалары мен жобалары туралы да мәселелер бізді бейжай қалдырмауы керек.

Мұғалімдеріміз барлық сабақтар мен бағыттар бойынша форматта жұмыс істей алады.

Сол курстастарымызды сағындырған Дәмегүл апайдың бүгін туған күні, туған күні болғанда да ғибраты мен өнегесі мерейлі 70 жасқа толған – аналықтан әжелікке, ұстаздықтан ұлағатқа ұласқан күні.

Себебі Дәмегүл Баялиеваның қоғамда да, ғылымда да басты ұстанған тақырыптары – ұлттық тәрбие, ұлттық діл мен дін және мемлекеттік тіл.

«Мерзімді баспасөздің тілі мен стилі», «Баспасөздегі оқу-ағарту мәселелерінің жазылуы», «Баспасөздегі ұлттық мәдениет, салт-дәстүр мәселелерінің көрінісі» жалпы курстарынан дәріс оқыды.

Қожакеев демекші, өзінен бұрын аты жеткен, кейін дәрісінде саңқылдаған үні мен шыбынның ызыңы ғана естілетін, кафедра меңгерушісі, тау тұлғалы Темкең туралы алып-қашпа әңгімелер бізге де желдей есіп жеткен сәттер.

Сонда қаталдығы тек әділдігін ғана әйгілейтін Темірбек аға Қожакеевтің жедел қиыннан қиыстыратын айтқыштығы мен тапқырлығына тәнті болушы едік.

«Мен ұрлық жасағанда ай жарық болыпты» дегендей, аяқ асты сол күні тексеріс жүре қалып, апайдың қайырымдылығы өзіне таяқ боп тиеді.

– Мен, ағай.., – дейді Дәмегүл қатты қысылып.

Бірде дәлізде тұрған Дәмегүл апай мен Клара апайдың алдына әбден жылағаннан көзі қызара бөрткен бір студент қыз келіп, еңірегенде етегі жасқа толып, жағдай айтыпты.

«Ауылда әке-шешем мен аға-әкпем үйде ұйықтап жатқанда иіс тиіп, барлығы қайтыс болып кетті.

Оларды жерлеп, жетісі мен қырқын өткізіп, тірі қалған екі інімді интернатқа орналастырып келгенімше екі-үш ай өте шықты, сабаққа келе алмадым, енді Қожакеев мені сабақтан шығарайын деп жатыр» деп боздаған студенттің мәселесіне екі апай да қоса егіліп, деканға кіріп барлық жағдайды көздеріне жас толтыра отырып баяндаған ғой.

«Масқара болдық қой» деп, ауыз жинап үлгермеген Клара апай мен Дәмегүл апайды хатшы қыз деканға шақырады.

– Сендерге қарап мен ақымақ болдым.

Әнеукүні екеуің боздап, мені жылата жаздап алып қалған қыздарыңнан аферист-ау деп мен басында-ақ сезіктенгенмін.

Жақсы танымайтын адамға дейін көмектескісі келіп тұратын Дәмегүл апайдың қамқорлығы мен мейірімін, көп адамдарда кездесе бермейтін адалдығы мен аңғалдығын айғақтайды.

Жақсы танымайтын адамға дейін көмектескісі келіп тұратын Дәмегүл апайдың қамқорлығы мен мейірімін, көп адамдарда кездесе бермейтін адалдығы мен аңғалдығын айғақтайды.

Дәмегүл апай кемелді келешек үшін ұрпақ тәрбиесі мен этнопедагогика саласында қомақты дүниелер жазды.

Апайдың студенттердің іскерлігі мен танымдық белсенділігін қалыптастыру мақсатындағы әдіс-тәсілі, ақиқатты анықтау барысындағы пікірталас, семинар сабақтары ізденушіге оң нәтиже бергені сөзсіз.

Мәдениет демекші, Дәмегүл Сердалықызы өз шәкірттерінен мәдениетті сөйлеп, биік талғаммен киініп, тіл мәдениеті мен тазалығын сақтауын қатаң талап ететін ұстаз.

Бүгінде қазақ журналистикасының тілі мен стиліне айтылатын сын жетерлік.

Қате сөйлеу мен жазу, логикалық қисын мен тұрақты тіркестердің бұзылуы, «жасау» мен «істеуді», шылау мен үстеуді айыра алмайтын, «керек»-ті «керекпіз» деп керексіз «сөзжасамдарды» тудырған, «туғанынан» «туылғаны» көп «болмаған белинскийлер мен толмаған толстойлар» жауыннан кейінгі саңырауқұлақтай қаптаған уақытта Дәмегүл апайдың дәрісін сағынамыз.

Қате сөйлеу мен жазу, логикалық қисын мен тұрақты тіркестердің бұзылуы, «жасау» мен «істеуді», шылау мен үстеуді айыра алмайтын, «керек»-ті «керекпіз» деп керексіз «сөзжасамдарды» тудырған, «туғанынан» «туылғаны» көп «болмаған белинскийлер мен толмаған толстойлар» жауыннан кейінгі саңырауқұлақтай қаптаған уақытта Дәмегүл апайдың дәрісін сағынамыз.

Қате сөйлеу мен жазу, логикалық қисын мен тұрақты тіркестердің бұзылуы, «жасау» мен «істеуді», шылау мен үстеуді айыра алмайтын, «керек»-ті «керекпіз» деп керексіз «сөзжасамдарды» тудырған, «туғанынан» «туылғаны» көп «болмаған белинскийлер мен толмаған толстойлар» жауыннан кейінгі саңырауқұлақтай қаптаған уақытта Дәмегүл апайдың дәрісін сағынамыз.

Қате сөйлеу мен жазу, логикалық қисын мен тұрақты тіркестердің бұзылуы, «жасау» мен «істеуді», шылау мен үстеуді айыра алмайтын, «керек»-ті «керекпіз» деп керексіз «сөзжасамдарды» тудырған, «туғанынан» «туылғаны» көп «болмаған белинскийлер мен толмаған толстойлар» жауыннан кейінгі саңырауқұлақтай қаптаған уақытта Дәмегүл апайдың дәрісін сағынамыз.

Қате сөйлеу мен жазу, логикалық қисын мен тұрақты тіркестердің бұзылуы, «жасау» мен «істеуді», шылау мен үстеуді айыра алмайтын, «керек»-ті «керекпіз» деп керексіз «сөзжасамдарды» тудырған, «туғанынан» «туылғаны» көп «болмаған белинскийлер мен толмаған толстойлар» жауыннан кейінгі саңырауқұлақтай қаптаған уақытта Дәмегүл апайдың дәрісін сағынамыз.

Кейде аутсорсингі апыл-тапыл басып адымынан шатасқан, тіркестері мен мәтіндері қатемен матасқан дүниелерді қоғамға ұсынып жатқандарды көргенде біздің апайдың қадірін іштей сезінеміз.

Расында, ұлттық тіл – әр халықтың өзіне тән ой-санасын, парасатын, бүкіл болмыс-тіршілігі мен сезім-түйсігін ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін күретамыры.

Осылардың ішінде Ерімбетті Сыр сүлейлерінің ішінен оқшаулап, ерекшелендіріп тұрған шығармалары – дастандары мен діни-философиялық толғаулары екені анық.

Ақынды өз заманында даңққа бөлеген де, кешегі Кеңес дәуірінде атының дұрыс аталмауына себеп болған да діни өлеңдері мен дастандары еді.

Осылайша, Құранда айтылатын жан мен тәнге бірдей берілетін қабір азабына шүбәсіз сенген ақын жаны бақай-есептен, пендешіліктен алшақтап, Жаратушыдан ғана медет тіледі.

Сөзіміз дәлелді болу үшін қазақтың ғажап ақыны С.Нұржан аударған софы Аллаяр өлеңдері мен Ерімбет толғауларын салыстырайық.

Байлаусыз, я тіреусіз Жер мен Аспан....

Сахабалар жайлы керемет дастандары мен діни толғауларынан бөлек, ақын ұстанған мазһабының бағыт-бағдарын паш етіп, төгілте жырлап отырады:

Дүниенің сұлулығы мен мейірімі сондай таза тұнықта жасырынып тұрады, – деді жүзі ажарланып.

Соның қаңғыған бір оғы ала-құла жаратылған мына опасыз жалған дүниеде өзгенің он баласын айналып өтіп, сен секілді жалғыз-жарымды жер түбінен көздеп, тура ұшып келіп, желкесін қиып жатса, мен неге үрей құшағында өмір сүрмейін.

Түптеп келгенде, бұрынғының «сен тұр, мен атайын» дейтін сайыпқырандары қайдан шықты?

Жиған-тергенін, тапқан-таянғанын, тіпті Академиктігі үшін алатын ақшасына шейін ғылымның даму жолына, жұмысшылар мен малшылардың балалары жатып оқитын интернатқа, жағдайы төмен ауыл мектептеріне аударып келген Қонаев зейнетке шыққанда не саяжайы, не жеке көлігі болған жоқ.

Онда былай делінген: «Мен, Дінмұхамед Ахметович Қонаев Амангелді Шабдарбаевқа басты сенімхат беремін.

Бірде біздің елде жоқ сусындар мен тәтті, дәмді тағамдарды артынып, алыс жолдан оралғанда Дінмұхамед ағасы көңілді әңгіменің бір тұсында:

Бірақ мен үшін қам жеме.

Оның тікелей басшылығымен өтетін түрлі деңгейдегі концерттер мен шығармашылық кештерде зал үнемі лық толып, ине шаншар орын болмайтын.

Қостанай облысының әкімі мен мәдениет басқармасының тікелей ұйытқы болуымен өткен үлкен өнер мерекесіне де жиналған ағайын аз болған жоқ.

Сонымен, таудай талапты, елгезек бала күй өнерінің қыры мен сырына бірте-бірте қаныға бастады.

Сондықтан оған өзінің білгені мен түйгенін әбден үйретті.

Көптеген байқаулар мен фестивальдарда топ жарып, облыстың абыройын барынша асқақтатты.

Ерлан Қалмақов басқаратын облыстық мәдениет басқармасының тікелей қолдауы және өзінің бойындағы жарқын дарыны, тың ізденістерінің арқасында көптеген атақты әншілер мен күйшілердің өнер кештері, бұрын-соңды болмаған форумдар, фестивальдар өткізілді.

Өзі жетпеген жасты үкілі үміттері болған ұлдары мен қыздарына берсін.

Құрдасым болғандықтан әзіл мен шынын араластырып, өзіме ұнамайтын мінезін өзіне батырып айтатын ем.

Қажығалидың ақкөңіл мінезін мен қатты бағалайтынмын, бірақ сол ақкөңілдігін кейбіреулер өз есебін шешуге пайдаланып жататын.

Өзін сынағанымды жақтырмай «Мына өмірге мен сенен он бес күн бұрын келгенмін, ағаңмен қалай-қалай сөйлесесің?» деп, біресе аға болып, біресе құрдас болатын Қажкем-ай, Қажкем-ай...

Сенің көз жасың Қажкеңе ауыр болатынын мен саған бір емес, бірнеше рет айттым, тағы да айтамын.

Мен әдеттегідей «Білмейтініңнің мың да бір екенін сексенге таяп қалғанда ғана біліп отырмысың» деп әзілдеген ем.