Қазақстан Республикасы егемендігін алғалы басқа елдердің халқымен байланыс және ақпарат алмасу құралы болып табылатын тілдерді меңгеру маңыздылығы арта түсуде.

Сондықтан білім беру ұйымдары мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін білу мен дамытуды, сонымен қатар орыс тілін ұлтаралық қатынас тілі ретінде және ағылшын тілін - мемлекеттік жалпыға бірдей білім стандарттарына сәйкес әлемдік экономикаға сәтті кірігу тілі ретінде оқытуды қамтамасыз етуі қажет.

Құнанбаева және басқалары), жалпы орта білім беру (М.

Кунакова және басқалары).

Жалпы орта білімнің ҚР МЖМБС талаптарына сәйкес, «шет тілінің базалық курсын меңгерудің нәтижелері қазіргі заманғы көп мәдениетті әлемде сәтті әлеуметтену, өзін-өзі таныту және мәдениетті қарым-қатынас құралы ретінде шет тілінің коммуникативтік құзіреттілігін қалыптастыруды көрсетуі керек» [2].

Оларды атап көрсетсек: субъектінің қоғамдық-практикалық тәжірибесінің қалыптасу деңгейі (Ю.Н.Емельянов); белсенділіктің арнайы және дара формаларын меңгеру деңгейі (Л.П.Урванцев, Н.В.Яковлев); қызметтік талаптарды іске асыру адекваттылығы (Л.И.Анциферова).

Құзыреттілікке берілген анықтамалардың әр түрлілігі және көптігі, оның кең мағыналылығынан және әр салада мамандар даярлау ерекшеліктерінен, сол сияқты оны зерттеуге ғалымдардың түрлі теориялық тұрғыдан қарауынан шығады деп ойлаймыз.

Құзыреттілікке берілген анықтамалардың әр түрлілігі және көптігі, оның кең мағыналылығынан және әр салада мамандар даярлау ерекшеліктерінен, сол сияқты оны зерттеуге ғалымдардың түрлі теориялық тұрғыдан қарауынан шығады деп ойлаймыз.

Бұл көзқарас бойынша, құзырет – білім мазмұнын игеру және одан әрі қызмет етуге мүмкіндік беретін адамның зияткерлік, жеке дара қасиеттері, оның психологиялық мінездемесі, білім және білікпен қоса игерілетін психологиялық шарт.

Бұл көзқарас бойынша, құзырет – білім мазмұнын игеру және одан әрі қызмет етуге мүмкіндік беретін адамның зияткерлік, жеке дара қасиеттері, оның психологиялық мінездемесі, білім және білікпен қоса игерілетін психологиялық шарт.

Оның ішінде, өз-өзіне деген сенімділік, өзін-өзі ұстай білу, сыни ойлау, шешім қабылдай алу қабілеті, табандылық, жеке-бас жауапкершілігі, қатысым субъектілерінің ой-пайымдарын ескере отырып, олардың пікірімен санаса білу қабілеттері және т.б.

Шет тілін оқыту барысында бір-бірімен тығыз байланысты үш негізгі факторды – лингвистикалық, психологиялық және әлеуметтік қатынастарын –ескеру қажет.

Лингвистикалық фактор тілдік өрнектің дыбыстық және графикалық формасын білдіреді.

Психологиялық аспект тілді физикалық процесс тұрғысынан қарастырады және лингвисттерге оны белсенді ақыл-ой әрекеті ретінде қарастыруыға негіз береді.

Оқыту процесі барысында оларға этникалық, нәсілдік және әлеуметтік толеранттылық сезімдерін, сөйлеу әдебінің дағдыларын және жалпы қабылданған әлеуметтік-мәдени сыпайылық нормаларының ережелерін қалыптастыру қажет.

Оқыту процесі барысында оларға этникалық, нәсілдік және әлеуметтік толеранттылық сезімдерін, сөйлеу әдебінің дағдыларын және жалпы қабылданған әлеуметтік-мәдени сыпайылық нормаларының ережелерін қалыптастыру қажет.

Тілдік және мәдени мінез-құлық бағыттарының ерекшеліктерін зерттеу шет тілін меңгерудің маңызды факторы болып табылады.

Мәдениетаралық ауызша қарым-қатынас құбылыстарын білу және түсіну қарым-қатынастағы мәдениаралық құзыреттілікті айтарлықтай арттырады.

Коммуникативтік құзырет адам іс-әрекетінің кез-келген саласына қажет, ол қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды негізі,сонымен қатар жеке тұлғаның интеллектуалдық және эмоционалдық жетілуі үшін қажет болып табылады.

- әлеуметтік-мәдени құзырет (бастапқы білім және сөйлеу пәндерін игеру);

Сөзжасам әдетте жеке және жаппай сөзшығарушылық нәтижесінде сөздік қордың жаңа сөздермен толықтыруын білдіреді.

Олардың ішіндегі ең маңыздысы – оларға жаңа синтаксистік рөлдерді беру мақсатында, сөздерді қайта санаттау немесе сөздің басқа жиі қолданылатын сипаттамалары мен сөз құрау (мысалы, swim жалпы ‹жүзу› әрекеті – swimming нақты ‹жүзу› әрекеті, move ‘қозғалу› - movement ‘қозғалыс› және т.б.).

Сөзжасамның номинативтік және коммуникативтік аспектілерінің екінші ортақ және басты біріктіруші ерекшелігі – соңғы туындап шыққан өнімінің бірлігі, яғни туынды емес, қарапайым сөздерден негізгі параметрлердің тұтас қатары бойынша ерекшеленетін туынды сөздердің ерекше түрін немесе дериваттарды алу.

Сөзжасамның номинативтік және коммуникативтік аспектілерінің екінші ортақ және басты біріктіруші ерекшелігі – соңғы туындап шыққан өнімінің бірлігі, яғни туынды емес, қарапайым сөздерден негізгі параметрлердің тұтас қатары бойынша ерекшеленетін туынды сөздердің ерекше түрін немесе дериваттарды алу.

Туынды дегеніміз – екінші деңгейдегі лингвистикалық бірлік, формальды және семантикалық тұрғыдан түпнұсқаға тәуелді болады, ал ортақ ядролық бөлігі болған жағдайда, түпнұсқаданбір қадам алыстайды.

Мағынасы бойынша туынды әрдайым түпнұсқа бірлік арқылы түсіндірілуі мүмкін, ол оған түрткі болады және оның семантикасының өзгеруі болып табылады [9].

Егер негізгі сөзге аффикс жалғау әрекеті болса (мысалы dependent + in – independent ‘тәуелсіз›, weak + ness – weakness ‘әлсіздік›, appear + re – reappear ‘қайта пайда болу› және т.

Бұл сызба, үлгі, аналог, модель, туынды сөздерді құру ережесін бекітетін және сөз жасап шығарушы негіздер мен сөзжасамдық құралдардың түрін, сол сөздердің өзара қатынасы нәтижесінде пайда болатындығын жалпылаған семантиканың ескеріп талдайтын ережесі [10].

Бұл құрылымның жалпыланған лексико-категориялық мағынасы бар және әр түрлі лексикалық материалдармен толыға алады.

б.) және - er жұрнағымен туындылардың үлкен қатары.

Өнімді сөзжасамға үйрену - ағылшын тілін шет тілі ретінде оқытудағы ең күрделі және өзекті мәселелердің бірі.

Осылайша, студенттерге сөзжасам модельдерін үйрету және олардың сөзжасамдық құзыреттіліктерін дамыту маңызды міндеттер қатарына жатқыза аламыз.

Лингвопрагматика – әңгімелесу кезіндегі айтушы адамның тыңдаушыға (адресатқа) тілдің тигізер әсерін және тілдік байланыс кезінде өзін қалай ұстанатындығын зерттейтін ғылым [1].

БАҚ тілі лингвопрагматикалық тұрғыдан қарастырылған кезде, оның мәтіні субъектілердің білім қоры және таным деңгейімен бірлікте қаралатындығы туралы Г.

Онда тіл сырттан келіп түскен ақпаратты репрезентациялаушы және онда кодталған мәліметтерді ашу үшін қолданылатын когнитивті құрал ретінде танылады.

Қазіргі тіл білімі социолингвистика, психолингвистика, когнитивті лингвистика, лингвомәдениеттану, этнолингвистика және лингвопрагматикадан тұратын кешенді пәнаралық бағыттар негізінде қалыптасатын, көптеген зерттеу деректерімен байып отыр.

еңбектері тілдегі логика-концептуалдық байланыстарды, семантикалық, синтагматикалық және прагматикалық факторларды кешенді түрде қарастыра отырып анықтауға мүмкіндік береді.

Атап айтқанда, М.Оразов сөз семантикасының прагматикалық аспектісін қарастырса, А.Алдашева публицистикалық терминдердің прагматикалық ерекшеліктерін, Б.Момынова газеттік лексиканың прагматикалық аспектісін, З.Ерназарова сөйлеу тілі синтаксисінің лингвопрагматикалық аспектісін, Д.Әлкебаева қазақ тілі стилистикасының прагматикасын, С.Аташев бұқаралық ақпарат құралдарының прагматикасын, Б.Хасанов сөздің лексикалық мағынасы мен прагматикасын, Б.Райымбекова қазақ және орыс тілдеріндегі газет мәтінінің прагматикалық аспектісін, Ф.Жақсыбаева газет мәтінінің прагматикалық функциясын қарастырса, Г.К.Ихсанғалиева тақырыпаттарға прагматикалық талдау жасаған.

Ал Р.А.Омарова неміс тіліндегі газеттер материалы бойынша баспасөз дискурсына лингвопрагматикалық талдау жүргізсе, С.Қ.Ережепова орыс және қазақ тілдеріндегі ресми-іскерлік стильдің лингвопрагматикалық аспектісін салыстыра зерттеді [4].

Лингвопрагматикалның қазіргі тіл ғылымындағы орны мен өзге салалармен байланысына келер болсақ, тілді қандай да бір ақпаратты жеткізу және өңдеу үшін, сондай-ақ қоршаған орта жайында қажетті түсінікті қалыптастыру үшін жүзеге асырылатын күрделі процестерді зерттеуді мақсат ететін когнитивтік бағыт пен сол процеске тікелей қатысушы адресант (ақпаратты ұсынушы) пен адресат (ақпаратты қабылдаушы) арақатынасын зерттейтін лингвопрагматиканың арасында тығыз байланыстың болуы заңды.

Әсіресе, адам санасына келіп түсетін ақпараттың керекті деңгейде ұғынылып-түсінілуін реттейтін категориялау және концептуалдау процестері ғаламның тілдік бейнесін қалыптастыру проблемасына қатысты айрықша маңызға ие болады.

Сөйтіп үнемі ұлғайып отыратын білімін концептілер және категориялар түрінде реттейді.

Зерттеушілер прагматиканы коммуникатор прагматикасы және реципиент прагматикасы деп жіктейді.

Бұл – көбінесе қоғамда қалыптасып саяси ахуалды халықтың ұлттық-мәдени ерекшеліктерін және ұлттық мүдделерді ескере отырып интерпретациялауға қатысты мәселе.

Публицистикалық шығарманы қабылдағанда оқырман біріншіден, өзінің әлеуметтік тәжірибесіне сүйенеді; екіншіден, мәтіндегі ойды өзінің идеологиялық және этикалық көзқарасымен салыстырады; үшіншіден, өз халқының мәдени-тарихи дәстүрлерін ескереді.

Қорытынды: Лингвистикалық және бейлингвистикалық құралдардан тұратын жазбаша формадағы медиа-мәтін тіл дамуының белгілі бір кезеңіндегі жаңалықтар мен ерекшеліктерді айшықтай отырып, сол арқылы бүгінгі тілдік субъектінің компетенттілігін де көрсететін құнды материал ретінде үлкен маңызға ие болады.

Таптаурын жағдаяттар тұрғысындағы білім-тәжірибе адам санасында тұтастықта ұйымдаса отырып, сол уақытта таптаурын жағдаят орны (мекені), субъектілері және олардың рөлдері немесе қызметтері т.б.

Олар негізгі, типтік және потенциалды ақпараттарды қамтиды.

Фреймдер конвенционалды сипатқа ие және типтік сипатымен анықталады.

Концептуалды фреймдер біздің әдеп-дағдымызды ұйымдастырып және басқа адамдардың әдеп-қылығын дұрыс талқылауға мүмкіндік береді [2].

Аудармашы өзінің жұмысы барысында екі түрлі қатынасқа түседі: тіларалық және мәдениетаралық.

Аударма – өте күрделі көп деңгейлі семантикалық өрістердің, семантикалық құрылымдардың, мәдени өзгешеліктердің, оқырмандар мен тыңдаушылардың әрекеттерінің психологиялық және әлеуметтік аспектеріне тез талдауын талап ететін процесс.

Лингвистикалық интеллект – тыңдап, анықтап, өз тілінің арнайы конструкциясын құру және оны қолдана білу қабілеті шет тілдерді меңгеру қабілеті, тыңдап, топтастырып, бір тілден басқа тілде жаңа конструкцияны құру қабілеті, олармен қозғалыс қатынастар жасау қабілеті [4].

Когнитивті лингвистикада тіл - ойлау қатынастарын, яғни адамның танымдық қызметінің нәтижесі мен үрдістері тіл мен сөйлеуде қалай көрінеді, ойлау категориялары тілдің идиоэтникалық категорияларымен қалай сәйкес келеді деген сұрақтарға жауап іздейді: ұғымның түрлері, концептер (сұлба (схема), сурет, фрейм және сценарий түрінде) және жеке сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасы; пікір, пайымдау және ұсыныстар.

Когнитивті лингвистикада тіл - ойлау қатынастарын, яғни адамның танымдық қызметінің нәтижесі мен үрдістері тіл мен сөйлеуде қалай көрінеді, ойлау категориялары тілдің идиоэтникалық категорияларымен қалай сәйкес келеді деген сұрақтарға жауап іздейді: ұғымның түрлері, концептер (сұлба (схема), сурет, фрейм және сценарий түрінде) және жеке сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасы; пікір, пайымдау және ұсыныстар.

Когнитивті лингвистикада тіл - ойлау қатынастарын, яғни адамның танымдық қызметінің нәтижесі мен үрдістері тіл мен сөйлеуде қалай көрінеді, ойлау категориялары тілдің идиоэтникалық категорияларымен қалай сәйкес келеді деген сұрақтарға жауап іздейді: ұғымның түрлері, концептер (сұлба (схема), сурет, фрейм және сценарий түрінде) және жеке сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасы; пікір, пайымдау және ұсыныстар.

Мақала көп тілді қоғамдағы мемлекеттік тілдің әлеуметтік функцияларын, қазақ тілінің титулдық ұлттың ана тілі ретінде және Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл ретінде қызмет етуінің заңнамалық негіздерін қарастыруға арналған.

Қазақ тілінің түпкілікті ұлт тілі және мемлекеттік тіл ретіндегі қызмет ету тарихы өте күрделі.

23-бапта: «Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiл және барлық басқа тiлдер мемлекеттiң қорғауында болады.

Осы баптың аясында «Тiлдiң дамуы мемлекеттiк тiлдiң басымдығын және iс қағаздарын жүргiзудi қазақ тiлiне кезең-кезеңмен көшiрудi көздейтiн Мемлекеттiк бағдарламамен қамтамасыз етiледi».

Сондай-ақ, мұнда «белгілі бір дәрежеде және біліктілік талаптарына сәйкес мемлекеттік тілді білуге қажетті кәсіп, мамандық және қызметтер тізімі Қазақстан Республикасы заңымен белгіленетіні» айтылған.

Сондай-ақ, мұнда «белгілі бір дәрежеде және біліктілік талаптарына сәйкес мемлекеттік тілді білуге қажетті кәсіп, мамандық және қызметтер тізімі Қазақстан Республикасы заңымен белгіленетіні» айтылған.

Терминологиялық және ономастикалық комиссиялар, қажет болған жағдайда басқа да құрылымдар құруды Қазақстан Республикасы үкіметі жүзеге асырады.

Қоғамдағы тілдік үдерістер әлеуметтік лингвистиканың тіл саясаты және тілдік құрылым сияқты категорияларымен тығыз байланысты.

Дешериевтің айтуынша, тіл саясаты қоғамның тілге саналы әсер етуінен туындайтын категорияға жатады және түрлі әлеуметтік және идеологияық қағидаттарға негізделеді.

Дешериевтің айтуынша, тіл саясаты қоғамның тілге саналы әсер етуінен туындайтын категорияға жатады және түрлі әлеуметтік және идеологияық қағидаттарға негізделеді.

Ол «сол не басқалай идеологиялық жүйе мен мемлекеттің тілдердің қызмет етуіне, дамуына және өзара арақатынасына, халықтың (халықтардың) өміріндегі рөліне саяси, теориялық және тәжірибелік қатынасын анықтайтын идеологиялық және әлеуметтік қағидаттардың (кең мағынада) байытылған көрінісі» болып саналады [3, 255].

Ол «сол не басқалай идеологиялық жүйе мен мемлекеттің тілдердің қызмет етуіне, дамуына және өзара арақатынасына, халықтың (халықтардың) өміріндегі рөліне саяси, теориялық және тәжірибелік қатынасын анықтайтын идеологиялық және әлеуметтік қағидаттардың (кең мағынада) байытылған көрінісі» болып саналады [3, 255].

Ол «сол не басқалай идеологиялық жүйе мен мемлекеттің тілдердің қызмет етуіне, дамуына және өзара арақатынасына, халықтың (халықтардың) өміріндегі рөліне саяси, теориялық және тәжірибелік қатынасын анықтайтын идеологиялық және әлеуметтік қағидаттардың (кең мағынада) байытылған көрінісі» болып саналады [3, 255].

жағдайдағы оқу тілі және тілдерді оқыту туралы мәселенінің шынайы шешілу мүмкіндігін ескеру керек.

Дешериевтің айтуынша, «тілдік құрылыс» термині Кеңес билігінің алғашқы кезеңінде пайда болған «кеңестік құрылыс», «партиялық құрылыс» және т.б.

Тілдік қатынас және қостілділік проблемалары шетелдік және отандық лингвист-ғалымдардың (У.

Тілдік қатынас және қостілділік проблемалары шетелдік және отандық лингвист-ғалымдардың (У.

Ахметжанова және т.б.).

Қостілділік пен көптілділік жеке тұлғаның әлеуметтік статусына (ресейлік ғалым В.И.Карасиктің термині) әсері зор екені сөзсіз [5] және оны зерттеу қазіргі таңда, үштұғырлы тіл бағытына сай, қажетттілігі өсіп, сұранысқа ие деген ойдамыз .

- жеке қостілділік – белгілі бір халықтың жеке мүшелерінің екі тілді білу әрі қолдануы және жаппай қостілділік ‒ халықтың көпшілігінің екі тілді білуі әрі қолдануы;

- аймақтық қостілділік – елдің белгілі бір аймағындағы тұрғындардың екі тілді білуі әрі қолдануы және ұлттық қостілділік – сол ел халқының екі тілді білуі әрі қолдануы;

- табиғи қостілділік – осы тілдерді қолдаушылардың тікелей өзара әрекетінің салдары ретінде екі тілді білуі әрі қолдануы және жасанды қостілділік – екінші тілді үйренуге арнайы және әдейі жасалған шарттардың салдары ретінде екі тілді білуі әрі қолдануы;

- табиғи қостілділік – осы тілдерді қолдаушылардың тікелей өзара әрекетінің салдары ретінде екі тілді білуі әрі қолдануы және жасанды қостілділік – екінші тілді үйренуге арнайы және әдейі жасалған шарттардың салдары ретінде екі тілді білуі әрі қолдануы;

- қосымша қостілділік – билингв біріншідегі тілдік құзыретті жоғалтпай, екінші тілді қолданады және орнын басатын қостілділік – билингв екінші тілді меңгергеніне қарай біріншідегі құзыретті жоғалтады;

- функционалды (мәдени) қостілділік – екі тілді бір халық қолданады, сонымен бірге біреуі – этностық тіл, басқасы – арнайы қызметтерде немесе қарым-қатынастың ерекше жағдайларында қолданылатын этнос үстіндегі тіл және этникалық қостілділік – бір социумда екі тілдің қолданылуы сол тілдерде сөйлейтін екі халықтың арақатынасымен немесе бір халықтың екі тілді қолдануымен байланысты болады [6, 64, 239, 231].

Мемлекеттік тіл ерекше саяси-құқықтық дәрежесі бар, белгілі бір мемлекет шекарасында таралған тіл ретінде анықталады; мемлекеттік және қоғамдық өмірде ең маңызды қызметін атқаратын максималды қоғамдық қызметтегі тіл; тәуелсіз мемлекеттің лингвистикалық егемендігінің негізгі белгісі, мемлекеттік рәміздермен (ту, елтаңба, әнұран) тең дәрежеде, мемлекет Конституциясында және Тілдер туралы заңдарда заңды түрде бекітіледі [6, 59-60].

Мемлекеттік тіл ерекше саяси-құқықтық дәрежесі бар, белгілі бір мемлекет шекарасында таралған тіл ретінде анықталады; мемлекеттік және қоғамдық өмірде ең маңызды қызметін атқаратын максималды қоғамдық қызметтегі тіл; тәуелсіз мемлекеттің лингвистикалық егемендігінің негізгі белгісі, мемлекеттік рәміздермен (ту, елтаңба, әнұран) тең дәрежеде, мемлекет Конституциясында және Тілдер туралы заңдарда заңды түрде бекітіледі [6, 59-60].

Қазақстан Республикасына тілдік жағдай экзоглосты, балансталмаған, диглосты және демографиялық айнымалы ретінде сипаталады [6, 281].

Қазақ қоғамының тарихында орын алған өзгерістер Қазақстан Республикасының әлеуметтік-коммуникативтік кеңістігіндегі тілдік қатынасында басым болған қазақ және орыс тілдерінің әлеуметтік қызметіне әсер етті.

Мәселен, 2007 жылы Алматы қаласында барлық мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың қызметкерлері мен қала тұрғындарына мемлекеттік тілді үйретудің жаңа технологиясы бойынша жеделдетіп оқыту жүзеге асты.

Осылайша Қазақстандағы тілдер өмірін зерттеу тілдерді дамыту саясатқағидаларының жүзеге асырылуы негізінде қазақстандық полилингвальды

Сонымен бірге фразеологизмдер оралым жасауда белгілі бір тілдік заңдылықтарға сүйеніп қана қоймай, оралыммен мағыналық және синтаксистік бірлікте байланысатыны айтылған.

Қазақ тіл біліміндегі фразеологиялық оралымдардың зерттелуі мынадай бағыттарда жүзеге асады: 1) тіл біліміндегі дистрибуция, валенттілік, тіркесімділік және оралым терминдері туралы; 2) фразеологиялық оралым мен оралым мүшелері, оралым түрлері; 3) фразеологиялық оралым мен тіркесімділіктің фонетикаға қатысы; 4) фразеологиялық оралымның морфологиямен байланысы; 5) фразеологиялық оралымның синтаксистік қырлары мен көрінісі.

Ахманованың сөздігінде тіркесімділік сөздердің тіркесімділігі, элементтердің тіркесімділігі деп екіге топтастырылған және оларды іштей тағы да бірнеше түрге бөлу орын алған.

Элементтердің тіркесімділігін фонетикалық тұрғыдан талдай келіп, дифтонгтардың тіркесі, жартылай және толық дауысты дыбыстардың тіркестері деп бөлген.

Балақаев [8] еңбегінде сөздерді топтастырудағы лексикалық, морфологиялық және синтаксистік белгілерімен тең дәрежеде сөз болғаны белгілі.

Тіркесімділікке түсетін сөздер де тіл дыбыстары сияқты бір-бірімен үндесе, үйлесе грамматикалық және мағыналық байланыстарға түседі.

Байтелиев былай дейді: «Грамматикалық және семантикалық бірлікте болып келіп тіркесетін толық мағыналы сөздер тобы еркін сөз тіркесін жасайды.

Бұл топтардың өзі іштей және өзара тіркесімділік құрайды.

Сөздердің өзара тіркесу қабілеттілігі әрбір грамматикалық топтағы сөздердің мағыналық және грамматикалық ерекшеліктеріне негізделеді.

Өзара тіркескен сөздердің синтаксистік тобын сөз тіркесі деп тану үшін оның мынандай белгілеріне қарау керек: 1) сөз тіркесінің құрамында кемінде толық мағыналы екі сөз болады; 2) ол сөздердің бірі екіншісімен сабақтаса, мағыналық және синтаксистік байланыста айтылады.

Бесіншіден, басыңқы сыңарларды есімді, етістікті деп топтауды басшылыққа ала отырып, негізінде басыңқы сыңарды зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу, модаль сөздер, еліктеуіш сөздер, бар, жоқ сөздері, тіпті тұрақты тіркестердің де басыңқылық қызметі және олардың өзіндік ерекшеліктерін айқындау;

Сөйлеу кезіндегі сөздердің тіркесіп бірінен кейін бірі келуі сөз деңгейіндегі синтагматикаға мысал болады, сөздердің кластарға топталуы - сөз таптары және т.б.

Бұл түсінік предикат ұғымына жақын тұрады және вербоцентрикалық теориямен байланысты болады.

Автор «балалық шақ» ұғымының күрделілігін және көптүрлігін түсіндіреді.

Бала бейнесі және балалық шақ әлем әдебиетінің басты және негізгі тақырыптарының бірі десек, артық болмас.

Бала бейнесі және балалық шақ әлем әдебиетінің басты және негізгі тақырыптарының бірі десек, артық болмас.

1830 және 1840 жылдары мәдениет пен әдебиетте, бала бейнесіне балаға деген жаңа көзқарас қалыптасқан.

1850 жылдары балалар тәрбиелеу және білім беру тарихындағы маңызды кезең болып табылады; жас ерекшеліктер педагогикасы пайда болды.

Ол 19 ғасырдыңбірінші жартысында гүлденіп, Америка және Еуропа елдеріне тарады.

Кейіпкерлер және олардың өмірі, дүниетанымы арқылы сол кездегі, яғни ХVШ ғасырдағы АҚШ-тағы шағын қалашықтар тұрғындарының күнделікті жұмыс тіршілігі, қарапайым адамдардың, діни қызметкерлердің психологиясы, болмысы, түсінігі көз алдыңа келеді.

Және де М.Твеннің осы әдісі бірден оқырмандарды өзіне қаратып алған жоқ, себебі жаңа әдіс-тәсілдер, көзқарас, пікірлер бірден көпшілікке түсінікті бола бермейді.

Том өзіне Джо Харпер, Гек және үңгірде Бекки Тэтчерді қауіпті жағдайларға алып келеді.

Ол сондай-ақ, өзіне Беккінің жазасын алған кезде және Инджун Джо сынағынан куәлік бергенде, өзіне өзі қамқорлықтан жоғары басқа адамдарға қамқорлық көрсетуі керек деп ойлайды.

Том өзінің орнына өзгелерге көмектесу үшін бастама көтере бастаған сайын, ол өзінің өскелең жетілуін, құзыреттілігін және моральдық тұтастығын көрсетеді.

Келесі сыншы Perry Nodelman балалар әдебиетін тіпті әдебиеттің жанры ретінде қарастырады, оның ұстанымы бойынша уақыт пен жер айырмашылығымен бірге реализм және фэнтези категориялары ұштаса келетін, өздерінен жас, білім, тәжірибе тарапынан төмен орналасқан кішкентайларға үлкендер тарапынан жасалынған жазбалар тізбесі деп көрсетеді [7, 7].

Осылайша әлем әдебиеті контекстіндегі балалық шақ бейнесі концепті

Әсіресе ана тілі пәніне танымдық және практикалық бағыттағы бiрнеше мiндеттер қойылған.

Мұғалімнің кәсіби шеберлігін қалыптастыру туралы классикалық педагогика өкілдері А.Дистервег, Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, А.В.Луначарский, П.П.Блонский, Н.К.Крупская, қазақ ағартушылары А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, Ш.Құдайбердиев, Ш.Уәлиханов және т.б.

Чинапах және т.б.

Білім беруді ұйымдастыруға құзыреттілік тұрғыдан келуді жүзеге асырудың әдіс-тәсілдерін меңгеру туралы мәселелер М.Н.Скаткин, И.Я.Лернер, В.В.Давыдов, И.А.Зимняя және т.б.

Дегенмен, педагогикалық білім беру теориясына сүйене келе, мектеп тәжірибесінен және мұғалім іс-әрекетінен байқағанымыздай, көп бітіруші мамандар күннен күнге жаңарып отырған білім беру міндеттерін шешуге біраз дайын еместігін көрсетіп отыр.

Мұның бір себебі мектеп мұғалімінің кәсіби-дидактикалық құзыреттілігінің жеткіліксіздігі, яғни олардың пәндерді оқытуды тек бағдарламалық материалдар беру деп түсінуі, әр пәннің мәнін ұқтырып, оны өз дәрежесінде оқытудағы мұғалімнің теориялық және әдістемелік дайындығының төмендігі.

Жоғарғы оқу орындарында студенттердің өз мүмкіндігін шамалау мен нақты кәсіби жарамдылығы арасындағы қайшылық және кәсіби құзыреттілікті меңгеру үдерісі мен нәтижесінің практикада қолданылуының тұрақсыздығынан туындайтын қайшылықтарды да кездеседі.

Сластениннің ойы бойынша, бүгінгі күндегі мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетке кәсіби даярлығы бірқатар қасиеттермен және сипаттамалармен анықталады [2].

Олар: психологиялық даярлық - мектептегі жұмысты мақсат еткен педагогикалық іс-әрекетке әр түрлі деңгей-мен қалыптасқан бағыттылық; ғылыми-педагогикалық даярлық - педагогикалық іс-әрекетке қажетті көлемдегі қоғамдық-саяси, психологиялық-педагогикалық және арнайы білімдер; практикалық даярлық - талап етілген деңгейдегі қалыптастырылған кәсіби-педагогикалық ептіліктер мен дағдылардың болуы, психофизиологиялық даярлық - белгілі мұғалімдік мамандықты игеруге және педагогикалық іс-әрекет үшін сәйкес алғышарттың болуы, кәсіби құнды жеке тұлғалық сапаның қалыптасқандығы; дене бітімі даярлығы - денсаулық жағдайының педагогикалық іс-әрекет талабы мен дене бітімінің дамуы және кәсіби жұмыс жасау қабілеттілігі.

Олар: психологиялық даярлық - мектептегі жұмысты мақсат еткен педагогикалық іс-әрекетке әр түрлі деңгей-мен қалыптасқан бағыттылық; ғылыми-педагогикалық даярлық - педагогикалық іс-әрекетке қажетті көлемдегі қоғамдық-саяси, психологиялық-педагогикалық және арнайы білімдер; практикалық даярлық - талап етілген деңгейдегі қалыптастырылған кәсіби-педагогикалық ептіліктер мен дағдылардың болуы, психофизиологиялық даярлық - белгілі мұғалімдік мамандықты игеруге және педагогикалық іс-әрекет үшін сәйкес алғышарттың болуы, кәсіби құнды жеке тұлғалық сапаның қалыптасқандығы; дене бітімі даярлығы - денсаулық жағдайының педагогикалық іс-әрекет талабы мен дене бітімінің дамуы және кәсіби жұмыс жасау қабілеттілігі.

Олар: психологиялық даярлық - мектептегі жұмысты мақсат еткен педагогикалық іс-әрекетке әр түрлі деңгей-мен қалыптасқан бағыттылық; ғылыми-педагогикалық даярлық - педагогикалық іс-әрекетке қажетті көлемдегі қоғамдық-саяси, психологиялық-педагогикалық және арнайы білімдер; практикалық даярлық - талап етілген деңгейдегі қалыптастырылған кәсіби-педагогикалық ептіліктер мен дағдылардың болуы, психофизиологиялық даярлық - белгілі мұғалімдік мамандықты игеруге және педагогикалық іс-әрекет үшін сәйкес алғышарттың болуы, кәсіби құнды жеке тұлғалық сапаның қалыптасқандығы; дене бітімі даярлығы - денсаулық жағдайының педагогикалық іс-әрекет талабы мен дене бітімінің дамуы және кәсіби жұмыс жасау қабілеттілігі.

Ғылыми-педагогикалық және практикалық даярлық аясына қатысты педагогика ғылымдарының докторы, профессор А.А.

Жайтапованың «қазіргі жаhандану жағдайда қоғамды ақпараттандыру үдерістері және осыған тығыз байланысты білім беру қызметінің барлық түрлерін ақпараттандыруы заманғы ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (АКТ) бұқаралық таралу және жетілдіру процестері болып сипатталады» деген пікірі өте маңызды, оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы болашақ мамандардың кәсіби құзыреттіліктерінің қалыптасуына әкеледі [3].

Жайтапованың «қазіргі жаhандану жағдайда қоғамды ақпараттандыру үдерістері және осыған тығыз байланысты білім беру қызметінің барлық түрлерін ақпараттандыруы заманғы ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (АКТ) бұқаралық таралу және жетілдіру процестері болып сипатталады» деген пікірі өте маңызды, оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы болашақ мамандардың кәсіби құзыреттіліктерінің қалыптасуына әкеледі [3].

Жайтапованың «қазіргі жаhандану жағдайда қоғамды ақпараттандыру үдерістері және осыған тығыз байланысты білім беру қызметінің барлық түрлерін ақпараттандыруы заманғы ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (АКТ) бұқаралық таралу және жетілдіру процестері болып сипатталады» деген пікірі өте маңызды, оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы болашақ мамандардың кәсіби құзыреттіліктерінің қалыптасуына әкеледі [3].

Сонымен, құзыреттілік ұғымы білім, біліктілік, дағдының жай жиынтығы емес,ол көптеген жүйелі жаттығулар нәтижесінде және игерілген сапалы білім негізінде болашақ маманның шығармашылық іс-әрекеттері мен құндылық бағдарларының жүйесінде көрсете алатын кәсіби іскерлігінің көрінісі деп түйіндеуге болады.

Педагог құзыреттілігі арасында, әсіресе, болашақ қазақ тілі және әдебиеті мамандарын даярлауда лингвомәдени құзыреттілікті дамыту бүгінгі билингвизм дамыған қоғамда көкейкесті мәселе болып отыр.

Сауатты және дұрыс жазу шеберлігі төселіп, өзінің тілін стилистикалықтұрғыдан жетілдіреді, ғылыми, саяси және көркем шығармаларды талғап оқу қабілеті артады.

Сауатты және дұрыс жазу шеберлігі төселіп, өзінің тілін стилистикалықтұрғыдан жетілдіреді, ғылыми, саяси және көркем шығармаларды талғап оқу қабілеті артады.

Оқушылар қоғамдық құбылыстарды тіл арқылы біліп, сезіну, түсіну және үйрену жолымен білімдері мен дағдыларын қальштастырады.

Болашақ қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдері өз жұмысын қазақ тіліне сәйкес мынадай білім беруге бағыттайды: 1) мұғалім сөзінің дұрыс айтылуы, грамматикалық жақтан жатық құрылуы, сөздік қорының молдығы мен сөзсаптауының орамды келуімен оқушыларға үлгі бола алады; 2) оқушылар мұғалімге еліктей отырып, берілген сұрақтарға толық жауап беруге әрекет жасайды; 3) мұғалімге еліктеу, мұғалімнен үйрену нәтижесінде оқушылардың сөздік қоры молаяды; 4) оқушылардың ауызша берілген жауаптарын оқылып отырған тақырыптың өзіндік белгілеріне қарай дұрыс ұйымдастырып, шығармашылықжазба жұмыстарын жүйелі жазуға дайындалады; 5) мұғалім оқушылардың ауызша және жазбаша тіліндегіграмматикалық, стилистикалық қателерін дер кезіндеі түзетіп, дұрыс бағалайды.

Пәнді оқыту және тәлім-тәрбие жұмыстарында тіл мен әдебиетті тығыз ұштастырып отырудың практикалық жақтан пайдасы мол.

Сонымен қатар оқушыларды ауызша және жазбаша түрде, ойларын дұрыс мазмұнды жеткізе білуге талпындырады [6].

Лингвомәдени құзыреттілік- студенттің тілдік және мәдени бірліктерді контексте орынды қолдануы, мәдени-тарихи және ерекше ұлттық ақпараттарды тілдік қарым-қатынаста пайдалануы, лингвоелтанушылық білімдер жүйесін меңгеруі, ұлт тарихы, дәстүрі, мәдениеті туралы білімін сөйлеуде ұтымды пайдалануы, сөйлеу мәдениетін игеруі.

Лингвомәдени құзыреттілік- студенттің тілдік және мәдени бірліктерді контексте орынды қолдануы, мәдени-тарихи және ерекше ұлттық ақпараттарды тілдік қарым-қатынаста пайдалануы, лингвоелтанушылық білімдер жүйесін меңгеруі, ұлт тарихы, дәстүрі, мәдениеті туралы білімін сөйлеуде ұтымды пайдалануы, сөйлеу мәдениетін игеруі.

Мақалада концептілерді зерттеудің әртүрлі тәсілдері талқыланып, «Уақыт» концептісінің негізгі универсалды ерекшеліктері анықталған, оларды ағылшын және қазақ тілдерінде сөйлеудің ауызша тәсілдеріне талдау жасалған.

Бұл мақаланың ғылыми жаңалығы концептілерді салыстыру үшін олардың ұқсастықтарын және ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік беретін және құбылыстың лингвистикалық сипатын, тіл мен ойлау арасындағы қарым-қатынас мәселесін тереңірек зерттеуге мүмкіндік беретіні қарастырылған.

Бұл мақаланың ғылыми жаңалығы концептілерді салыстыру үшін олардың ұқсастықтарын және ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік беретін және құбылыстың лингвистикалық сипатын, тіл мен ойлау арасындағы қарым-қатынас мәселесін тереңірек зерттеуге мүмкіндік беретіні қарастырылған.

Қазіргі уақытта концепттер мен концептуалды салаларды зерттеу тіл білімнің әртүрлі салаларында лингвистика, лингвистикалық мәдениет және философия, логика, математикалық логика бойынша кеңінен таралған.

Воронеж қаласы ғылыми мектебінің өкілдерінің айтуынша, «концепт атауының ассоциативті байланыстары концептті вербализациялау саласына жатады және оның мазмұнына кіре алмайды, тек тілдік формамен көрсетіледі, оның мазмұнын сипаттауға мүмкіндік береді» дейді [3, 32-33].

Ғылыми және көркем шығармаларға бөлінген ұғымдарды 1928 жылы С.А.Аскольдов ұсынды.

Ғалымның айтуынша, көркемдік және когнитивтік концепттердің арасындағы айырмашылық «мүмкіндіктердің белгісіздігі» болып табылады.

Ғылыми концепт ұжымдық және жеке санада бар және тілде жүзеге асырылатын дерексіз, ақыл-ой бөлімі ретінде танылады.

Ғылыми концепт ұжымдық және жеке санада бар және тілде жүзеге асырылатын дерексіз, ақыл-ой бөлімі ретінде танылады.

Бұл айырмашылық концепттердің тілдік көрінісіне талдау жасауға арналған зерттеулерде маңызды рөл атқарады; бұл ұғымдарды араластыруға болмайды, себебі сіз ғылыми концепт және сөздің лексикалық мағынасын араластыра алмайсыз.

Красавский ұсынған концепттердің жіктелуінде ғылыми, көркемдік және күнделікті ұғымдар дискурстық концепттерін бір тобына біріктірілген.

1) құрылымдық және семантикалық (лексикалық, фразеологиялық);

Мақаланың мақсаты «Уақыт» деген ғылыми концептті және «Уақыт» көркемдік концептін ағылшын және қазақ тілдерімен салыстыру.

Мақаланың мақсаты «Уақыт» деген ғылыми концептті және «Уақыт» көркемдік концептін ағылшын және қазақ тілдерімен салыстыру.

Осы түсініктерді салыстыру тіл мен ойлау, тіл және қоршаған шындық арасындағы қарым-қатынас туралы кейбір сұрақтарды түсіндіруге көмектеседі.

Оның авторлары әлемнің ғылыми және лингвистикалық бейнелерін анықтайды.

Универсалды ұғымдар «уақыт», «ғарыш», «жер», «ғалам», «су», «ауа», «күн жүйесі» және т.б.

Универсалды ғылыми ұғымдар эксперименттер мен басқа да ғылыми әдістерден алынған және ғылыми концепттер арқылы анықталған жалпы қабылданған және жалпыға танылған ғылыми теориялармен анықталады.

Универсалды ғылыми ұғымдар эксперименттер мен басқа да ғылыми әдістерден алынған және ғылыми концепттер арқылы анықталған жалпы қабылданған және жалпыға танылған ғылыми теориялармен анықталады.

Ол объективті түрде және қозғалатын затпен тығыз байланысты [10].

Қазіргі уақытта «уақыт» деген сияқты нәрсені түсіндіретін және сипаттайтын жалпы қабылданған бір теория жоқ.

Көптеген теориялар бұл құбылысты негіздеуге және сипаттауға тырысады, олардың әрқайсысында уақыттың бір немесе бірнеше сипаттамалары көрсетілген.

Психологияда уақыт субъективті сезім болып табылады және бақылаушы күйіне байланысты болады - біреуі өте жылдам өтеді, екіншісі - баяу және т.б.

Психологияда уақыт субъективті сезім болып табылады және бақылаушы күйіне байланысты болады - біреуі өте жылдам өтеді, екіншісі - баяу және т.б.

Дегенмен, көптеген теориялар біріншіден жауап бере алмайды және барлық сұрақтардың ең қарапайым болып көрінуі мүмкін: неге уақыт өтіп жатыр?

Концептте негізгі және периферияны бөліп беру керек.

Ағылшын және қазақ тілдеріндегі осы ғылыми тұжырымдаманың негізгі ерекшеліктерінің бірі - уақыттың қозғалысын енгізуді қарастырыңыз.

Ғылыми тұжырымдамада, уақыттың қозғалысын сипаттағанда, бейтарап сөздік пайдаланылады және бейнелі және метафоралық өрнектер пайдаланылмайды.

Ғылыми тұжырымдамада, уақыттың қозғалысын сипаттағанда, бейтарап сөздік пайдаланылады және бейнелі және метафоралық өрнектер пайдаланылмайды.

Екі салыстырмалы тілдердің лингвистикалық көрінісінде уақыттың қозғалысы айқынырақ және әртүрлі болып келеді.

Бұл тұжырымдаманың субъективті қабылдауын «уақыт» компоненті бір семантикалық бағыттың етістіктерімен (олар сол лексико-семантикалық топқа жатқандықтан), әртүрлі қозғалыс көлеңкесін беретін және «уақыт» құрамдас бөлігімен бірге когнитивті метафоралармен біріктірілетін әртүрлі фразаларда болуы мүмкін: уақыт өтеді, уақыт шыңдары, уақыт ұзақтығы, уақыттың кетуі;time creeps, time flows, time hangs heavily.

Тұжырымдаманың субъективтілігі бірнеше себептермен анықталады: өмірлік жағдай, субъекттің жас ерекшеліктері, әлеуметтік мәртебесі, эмоционалдық жағдайы және т.б.

Жоғарыда талқыланған материал бізге «уақыт», яғни қозғалыс, қозғалыс бағыты, оның мерзімділігі, субъективизмі, «уақыт» деген ғылыми тұжырымдаманың негізгі сипаттамалары ағылшын және қазақ тілдерінде сәйкес келеді, өйткені олар универсалды екенін көрсетеді.

Осыдан кейін сіз уақыт көркем тұжырымдамасындағы өзгешеліктері жайлы айта аласыз, күнделікті деңгейде сезілетін, көрген, сезінетін, бағалайтын, жек көретін және т.б.

Олар ағылшын және қазақ тілдеріндегі «уақыт» көркемдік тұжырымдамасының келесі ерекшеліктерін білдіретін тиісті вербальдық конструкциялармен расталады: 1) уақыт - жоғалтуға, табуға, беруге, алуға, ұтып алуға, құтқаруға болатын құн - уақыт ақша – time is money, уақыт табу - find time, уақыт жоғалту - waste, lose time, уақыт үнемдеу - to save time, уақыт беру - give time, уақыт алу - take time; 2) уақыт - бұл әрекетті жүзеге асыратын белгілі бір субъект: уақыт емдейді - time cures, уақыт көрсетеді - time will show, уақыт мүмкіндік бермейді - time doesn’t permit, уақыт келеді - time will come.

Дегенмен, белгілі бір субъект ретінде уақытты сипаттайтын әртүрлі лингвистикалық формалар екі тілде ұқсастығын көрсетеді

Мәтінаралық байланыс тек классикалық, модернистік және постмодернистік әдебиетке тән құбылыс емес, оның шығу тарихы тым терең.

Бахтиннің «Әдеби-көркем шығармашылықтағы мазмұн, материал және пішін мәселесі» («Проблема содержания, материала и формы в словесном художественном творчестве») атты 1924 жылы жарық көрген мақаласынан бастау алғаны белгілі.

Кристева «Бахтин, сөз, диалог және роман» тақырыбында баяндама жасап, алғаш рет интермәтінділік терминін қолданысқа енгізді.

«Интертекстуалдылық» термині лингвистика саласында кең тарап, ол өзі пайда болғаннан кейін тар және кең мағынысында қолданылып келеді.«Интертекстуалдылық» түсінігінің шығу тарихы ХХ ғасырдағы швед лингвисі Фердинанд де Соссюрдің лингвистикалық белгінің дифференциалдылық теориясы жайлы айтылған «Заманауи лингвистика курсы»/ «Курс современной лингвистики» атты жұмысынан бастау алғанымен, жалпы бұл терминді 1967 жылы Ю.

Бахтиннің диалогтік концептуалдылық пікірін зерттей келе, яғни «айтылғандардың барлығы бұрын айтылғанға жауап ретінде және белгілі бір адресатқа жүгінеді» деген пікірін зерделеу барысында енгізген болатын [1, 56].

«Интертекст», «интертекстуалды», «интертекстуалдылық» терминдері қазіргі әдебиеттану және лингвистикалық сөздіктерде толық орнықпаса да, ғылыми айналымға түскен соңғы қырық жыл ішінде ең жиі қолданылатын лексемаларға айналды.

Аталған терминдерді құрайтын «интер» және «текст» лексемаларының мағынасы бұлардың бірнеше мәтінге ортақ құрылымдық, семантикалық бір бөлік, фрагмент екенін көрсетеді.

Қазіргі филология ғылымында бұл терминдер зерттеушілердің ұстанған методологиясына сәйкес кең және тар мағынада түсініледі.

Бахтиннің полифониялық роман жөніндегі ойлары және Ф.де Соссюрдің мәтіндегі анаграмма ілімі жайлы көзқарасы интертекстуалдылықтың кең мағынадағы түсінігін қалыптастыруға ықпал етті [4, 59].

Кристева «Бахтин, слово, диалог, роман» деген еңбегінде: «Кез келген мәтін дәйек сөздер мозаикасы ретінде құрылады, кез келген мәтін қандайда бір басқа мәтіннің сіңірілуінен және өзгеруінін тұратын өнім» деп тұжырымдайды [6, 105].

Оның белгілі бір мәтіннің өзін қоршаған семиотикалық ортамен байланысын түсіндіретін интертекст және интертекстуалдылық құбылысы туралы теориясы жаңашыл бағытта жазылған әдеби мәтіндерді, соның ішінде көп ретте постмодернистік мәтіндерді түсінуге ықпалын тигізіп, аталмыш мәтіндерді талдауда тиімді тәсілге айналды.

Бұл ұғымға сәйкес, әрбір мәтін өзіне дейінгі және өзімен қатар тұрған мәтіндермен диалогқа түседі.

Гадамердің: «Қандайда болмасын сөздің мағынасы оның өзінде ғана емес <...> сондай-ақ, ол сөз өзіне дейінгі айтылған сөзге және енді айтылатын сөзге сілтеме жасайды, осылай болғанда ғана сөз өзінің шын мағынасына жетеді» [8, 233], - деген сөзі бұл ойды дәлелдей түседі.

Ғалым интертекстуалдылықты ірі негізгі бес түрге және олардың әркайсысын өзара кіші топтарқа тағы жіктей отырып, мәтінаралық дискурстардың аражігін ажырауға тырысқан.

Әртүрлі мәтінді талдауда әрқилы тәсіл қолданғандықтан және түрлі мәтіндік қосылыстардың болуынан «интертекстуалдылықты» әртүрлі атайды [2, 72].

Қазіргі лингвистикада интертекстуалдылық теориясының екі негізгі концепциясын атауға болады: радикалды (кең мағынадағы) концепциясы және тар мағынадағы концепциясы.

Осы жіктеліс бойынша интертекстуалды байланыстардың мәтінге негізделген типіндегі жеке сілтемелер өз ішінде авторлық сілтемелер, авто сілтемелер және көпше түрдегі (множественные) сілтемелер болып үшке бөлінеді.

Әдетте ғылыми стильдегі сілтемелер мынандай жолмен келтіріледі: Х-тің пікірінше, Х көрсеткендей, Х-тің ізімен біз, Х-тің түсінуінше, Х-ше және т.б немесе автордың есімін жақшаға алып не жақшаға алмай көрсетеді.

Интертекстуалдылық қасиеттері бар, аллюзиялармен, прецеденттік құбылыстармен және, негізінен, 18-19 ғасырдағы еуропалық мәдениетке тән әдеби мәтіннің мысалы ретінде, әлемге әйгілі Оскар Уайльдтың “Дориан Грейдің Портреті” романы алынып отыр (Oscar Wilde «The Picture of Dorian Gray»).

Бұл Уайлдтың жалғыз прозалық шығармасы және ол адамгершілік пен имандылық, махаббат пен жеккөрушілік, физикалық және рухани сұлулықтың өлмес тақырыптарына арналған, сондықтан да бүгінгі күннің өзінде ол өзектілігін жоғалтпайды.

Бұл Уайлдтың жалғыз прозалық шығармасы және ол адамгершілік пен имандылық, махаббат пен жеккөрушілік, физикалық және рухани сұлулықтың өлмес тақырыптарына арналған, сондықтан да бүгінгі күннің өзінде ол өзектілігін жоғалтпайды.

Чейздің шығармалары және олардың орыс тіліне және қазақ тіліне аударылған мәтіндері негізінде мысалдар берілген.

Чейздің шығармалары және олардың орыс тіліне және қазақ тіліне аударылған мәтіндері негізінде мысалдар берілген.

Аудару кезінде тілдік бірліктердің тек тура және ауыспалы компоненттерін ғана емес, тілдің прагматикалық компонентін де ескерген жөн.

Былай айтқанда, бастапқы мәтін мен аударма мәтін қабылдаушылары арасындағы қоғамдықмәдени, психологиялық және тағы басқа айырмашылықтарға тиісті деңгейде өзгертулер енгізу.

Сөз екі тенденцияның, экспликациялық және импликациялық ақпараттың бір-біріне қарсы тұруы туралы болып тұр.

Смағұлова линвомәдениеттану жайлы өз еңбектерінде былай жазаған: «Лингвомәдениеттану этномәдени және этнопсихикалық факторлар мен тілдегі ұлттық мәдени мағына компонеттерін тіл арқылы мәдениеттану бағытында зерделеп, тілдің дәл қазірзі қолданыс қызметін көрсететін ұлттық ерекшелігін ешбір идеологиясыз, заманға сай келбетін таныту.

Бұл фразеологияның тіл білімінде ерекше орын алатындығын және күн арта келе зерттеуге лайықты, актуалды тақырыптардың бірі ретінде қарастырылуына себепші бола алады.

Осыған ұқсас көптеген тұрақты тіркестер жетерлік және олар әр халықта түрлі түсініктерге ие болады.

Сол арқылы адамдардың жалпылама және нақты баға беруі, әлеуметтік ұстанымы әзінің әлеуметтік бірлігіне және басқа да қауымдастықтарға белсенді қарым-қатынасы пайда болады.

Сол арқылы адамдардың жалпылама және нақты баға беруі, әлеуметтік ұстанымы әзінің әлеуметтік бірлігіне және басқа да қауымдастықтарға белсенді қарым-қатынасы пайда болады.

Іскерлік, ұқыптылық және үнемшілдік

Ағаттық жасау және іске жеңіл қараушылық тұманды Альбион тұрғындарына тән емес.

Аударма жасаудың құндылықтарын ескере отырып, ағылшындарға тән іскерлік, ұқыптылық және үнемшілдік қасиеттерін айшықтау мақсатында мысал ретінде Джейм Чейздің «Із қалмасын» атты шығармасынан алынған үзінділерді қарастырып көрелік.

Осы мақалға қатысты ағылшындардың ұлттық мінезіне тән бірден бір маңызды белгісі – іскерлігі, ұқыптылығы және үнемшілдігі болып табылады.

Ағылшындар өздерінің бизнес жасау және баю тәсілдерін ойлап табуда майталмандылық пен қайрат-жігерлілік қасиеттерге ие епті кәсіпкерлер ретінде тарихқа енген.

Сондықтанда ағылшындар өз бастаған істерін әрдайым ұқыпты және өз уақытында орындайды.

Жумадилов түпнұсқа мәтінді ескере отырып және орыс тіліндегі аудармамен салыстыра отырып, қосатын жерді қосып, алып тастайтын жерді алып тастай келе, шығарманы жақсы жасады деген ойдамыз.

Оны үй және отбасына қатысты көптеген тұрақты тіркестер мен мақал-мәтелдердің молдылығынан байқауға болады.

Мектеп бітіре салысымен, кез келген ағылшын азаматы ата-анасының үйінен бөлек шығуға және өзінің жеке үйінде тұруға ұмтылады.

Қазақ халқына тән бірден бір қасиет – кез келген сөзді көркемдей түседі және оны аудармада берілген мысалмен дәлелдеуге болады.

Бастапқы төрт сөйлем грамматикалық және лексикалық трансформациялар арқылы аударылған.

Басындағы екі сөйлем бір сөйлем болып бірігіп кетсе, келесі үшінші және төртінші сөйлемдер дәл сол принциппен, сөйлемдерді біріктіру тәсілі арқылы жасалған.

Қорытындылай келе, жоғарыда келтірілген мысалдар арқылы донатор (ағылшын) тілінен медиатор тіліне, медиатор тілінен реципиент тіліне аударылған дайын туындыларды қарастыра отырып, ағылшын тіліне тән табиғи бояуды, ұлттық нақышын, өзіндік айшығы, өрнектеудің көркемдік ерешеліктерін қазақ