Сол сайызда талап-қайратын, батылдық- төзімділігін, қырағы шеберлігін көрсетіп сыннан өтер еді...» деп басталады [1, 210 б.].

Ол енді он бір жасқа шыққан баршын аталады, келер жылы көк түбіт, ақ түбіт атанады» деп іштей күбірледі.

Шығарманың басты көркемдік ерекшелігі баяндаудың интермедиялық табиғатымен тікелей байланысты деп айтуымызға әбден болады.

«Ұяда өскен, тастүлек, мұзбалақ» деп осыны айтады қазақ.

Негізінен, қазақ құсбегілерінің ұстаған бүркіттерін «Алтайдың ақиығы», «Қарағайдың қызылбалақ сарысы» немесе «Қанішер қара», «Түменнің сары құсы» деп атауы да жаңағыдай мекен-жайына қарай қалыптасқан бітім ерекшеліктерінен туған болса керек деп топшылауымызға болады.

Негізінен, қазақ құсбегілерінің ұстаған бүркіттерін «Алтайдың ақиығы», «Қарағайдың қызылбалақ сарысы» немесе «Қанішер қара», «Түменнің сары құсы» деп атауы да жаңағыдай мекен-жайына қарай қалыптасқан бітім ерекшеліктерінен туған болса керек деп топшылауымызға болады.

Автордың Марқакөл деп отырғаны – Ал-тайдың бергі беті, яғни Қазақ мемлекеті.

Топонимдер қорымен басталған ономастикалық ішкорпустың ауқымы басқа да оним түрлерімен кеңейе түседі деп күтіледі.

Аудиофайлдар мен стенограммалар жүктеп алушылар үшін қолжетімді корпус Discours sur la ville Corpus de Français Parlé Parisien des années 2000 (Corpus of Parisian French from the 2000’s) деп аталады.

Корпустарды іздестіру қызметін көздейтін орталықтандырылған сервистік корпус түрі ELRA Catalogue of Language Resources деп аталады.

Ағылшынтілді ортақ халықаралық инетрнет-ресрус International Corpus of English (ICE) деп аталады және бұл жерде орналасқан әрбір ICE корпусы 1989 жылдан кейін Канада, Шығыс Африка, Ұлыбритания, Гонконг, Үндістан, Ирландия және Австралия, Ямайка, Жаңа Зеландия, Нигерия, Филиппин, Сингапур, Шри-Ланка және АҚШ корпустарымен жиналған 1 миллион жазбаша және ауызша ағылшын тілінің қорынан тұрады.

Тарихи ағылшын тілін зерттеу корпусын Penn Parsed Corpora of Historical English ұлттық корпустың тарихи ішкорпусы деп те бағалауға болады, оның ішінде орта ғасырдағы ағылшын тілін талдау бойынша Пенн-Хельсинки корпусы, екінші басылым (PPCME2), ерте немесе заманауи ағылшын тілін талдау бойынша Пенн-Хельсинки корпусы (PPCEME) және қазіргі Британдық ағылшын талдау бойынша Пенн корпусы, екінші басылым (PPCMBE2), Британдық ағылшын прозасының мәтіндері мен мәтіндерінің үлгілері оның бүкіл тарихында – ең ерте орта ағылшын тілінен Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі құжаттар қамтылған.

Екінші, жалқы есімнің қай түрі болуына байланысты, жер-су атауы болса t:topon, r:propn деп, ал кісі аты болса t:persn, r:propn, t:hum деген шартты белгілермен таңбаланған.

Мәсе-лен, Google-ге Жетісу деп жазсақ ол туралы қыруар материалдар шығады.

Оның негізі тіл мен мәдениеттегі шынайылықтың күрт өзгеруінен туындайды» [1.54], ‒ деп қорытады.

Бұл фразеологиялық құрам бірліктердің бейнелі мазмұнында мәдени-ұлттық дүниетаным көрініс танумен байланысты» [3.214-215], ‒ деп қорытады өз ойын.

Фразеологилық бірліктер әрқашан тақырыпқа тәуелді бола отырып, олар тек әлемді ғана суреттеп қоймайды, сонымен қатар, оны түсініп, бағалап және әлемге деген субъективті қатынасты білу үшін маңызды» [4.82], ‒ деп тұжырымдады.

Осыған байланысты ғалым В.Н.Телия өз пікірін «тілде мәдени-ұлттық эталондармен, стериотиптермен, мифологемалармен байланысты бейнелі өрнектер бекітіліп, фразеологиязацияланады деп болжады.

Олар сөйлеу кезінде белгілі бір лингомәдени қауымдастыққа тән менталитетті жаңғыртады» [3.233], ‒ деп қорытады.

Әйел – әлем жаратылысындағы тіршіліктің алғашқы бастауы, өмір әкелуші, ұрпақ жалғастырушы, дәстүрлі құндылықтарды өндіреді, соған орай әйел ‒ ана, әйел ‒ әдемілік, әйел ‒ нәзіктік, әйел ‒ сұлулық, әйел ‒ сезімталдық, әйел ‒ сыпайылық, әйел ‒ әдеп, әйел ‒үйлесім, әйел ‒ жарасым т.б деп танимыз.

Ғалымның келесі бір еңбегінде: «қыз айттырды (көне) – қызға құда түсті, атастырды, қызды алмақ болып уәде байласты; қыз алары – жеке, арнаулы сыбаға; қыз емшектенді – бұл жерде сүйкімді, көрікті деген мағынада айтылып тұр; қыз мінезді – мінезі жайлы, сызылып тұратын жас бала; қыз ойнақ – жастардың әр түрлі ойын-сауығы, көңіл көтеруі; қыз ояту (ескі салт) – түнде қыздың қойнына бару; қыз танысу – қыздың ұзатыларда туған-туысқандарына қыдырып, төркіндетуі; қыз теке – үнемі қыздармен қосылып ойнайтын ер балаға, ерекше киінетін қыз балаға қойылатын ат, теңеу ат; қыз ұзатты – қызды күйеуге берді, қызды барар жеріне шығарып салды» [7.368-370] деп «қыз» сөзін фразеологиялық тіркестермен түсіндірген.

Оған ғалым Г.Смағұлованың еңбегінде берілген тіркестер «айы-күні жақын(дау) болу; айы-күніне жетіп отыру; аузы-мұрнынан шығып отыру; аяғы ауыр; бойына бала біту; құрсақ көтеру; жас босану; қол-аяғын бауырына алу; тікенінен ажырау; тікенегі сыртқа шығу» [9.95] дәлел болады деп қорытындылайды.

Ал, ғалым І.Кеңесбаевтің фразеологиялық сөздігінде екіқабат әйелді «Аяғы ауыр (ауырлады), қатыны (әйелі) күмәнді – екіқабат, жүкті болды»[6.95], ‒ деп түсіндіреді.

Академик Ә.Қайдар «Сұлу» сөзін «кескін-келбеті көрікті, ажарлы, шырайлы, өңді» деп ашқан.

[10. 204] деп түсіндірді.

Сәнді, әсем» [11.746] деп түсіндіреді.

Сонымен қатар, қазақ тілінің синонимдер сөздігінде «Сұлу» сөзі ‒ сұлу, әдемі, әсем, көркем, ару, әрлі, бәденді, ажарлы, шырайлы, келбетті, кескінді, көрікті, сиықты, келімді, зипа, айдай, ренді, өңді, қияпатты (көне сөз)» [12.507] деп өріледі.

Дей тұрғанмен, кей кездері әйелдердің кәсіби қызметін еркектердің қызметімен салыстырғанда екінші дәрежелі деп санап, мойындамаушылық сыңай танытып жатады.

Кез келген зат немесе нәрсенің екі жақты (жақсылы, жаманды) қасиетінің болуын заң дылық деп қарасақ, әйел затының да «сұлулық сиволына» қарсы жағымсыз жағы да бар.

Әйелді «ақылы шолақ, сөзі көп» деп еркектен кем санайтын түсінік қазаққа да тән екенін мына тіркес «Өсекші он әйелден өтірік-ші бір шал артық» дәлелдемек.

Ал, поляк журналисті Ван-да Блонсканың айтуынша: «ер адамдар әйелдерді ешқашан түсіне алмайды, бірақ оларды үлкен қызығушылықпен зерттейді» [14.9-10], ‒ деп қорытындылайды.

Карьера қуалап, атақ-абырой, мансап деп жұмыс соңында жүре беретіні алғашқы себеп саналса, екіншіден қоғамда әйелге, қызға деген қамқорлықтың азая бастауы, және де нарықтық қоғамға бейімделген жастар тым есепшіл немесе қыздардың жігіттерге деген талабы өте зор.

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде «Кәріқыз – тұрмысқа шықпай, оң жақта көп отырып қалған бойжеткен» [11.371] деп түсіндіреді.

[10. 290] деп суреттейді.

Мұның мәні қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде жалғыздық –жекелік, жалғыз-бастылық деп ашылады.

Жалғыздан-жалғыз – жанында өзге ешкім жоқ, бір өзі ғана деп түсіндіреді

Ұшқары ойдан құралған алып қашты сөз, әңгіме [12.454] деп қорытындалады.

Өсекті жүндей сабады – жалған сөзді үсті-үстіне айтты, бұрқыратты [11.659-660] деп түсіндірілді.

Әйелдің сөзшеңдігі жөнінде айтылған фразеологиялық тіркестердің өте көп екендігін мына тіркестер дәлелдемек: «ағаш аттың басына (мінгізу) шығару; алып қашпа әңгіме; артына сөз ілестіру; артына шала байлау; жаяу өсек; күңкіл қылу; қаңқу сөз; қатын өсек; қауесет хабар; құйрығана шала байлау; өсек аяңға үйір болу; өсек басты болу; өсек жайылу (гулеу); өсек тасу (теру); өсекке шалыну; өсектің аяғы ұзын; өсекті қарша борату; сөз ерту; сөз келтіру; сөз қыдырту; суық сөз (жаман хабар); сыпсың сөз» [9.99-100] деп жалғаса береді.

Мұндай тәсілді Ж.Т.Ибраимова «сөздің қатысымдық мағынасын құбылту әдісі» деп талдай келе: «Сөз мағынасынан қатысымдық семантиканың туындауына әр кезеңнің келбеті, қоғамдық құбылыстары әсер етпей қоймайды.

Әлеуметтік жағдайдың қандай күйде болуы, ұлт танымының даму деңгейі, қоғамдағы өзгерістер мен жаңалықтар, мәдени даму тілге әсер етеді десек, осы өзгерістердің әсері қатысымдық мағынаның пайда болуына да ықпал етеді» деп қорытады [2, 59].

Мәселен, «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» деген өлеңі арқылы берілген субъективтік көзқарасты тек ақынның жеке басындағы өкінішпен шектемейміз.

Жасымда ғылым бар деп ескермедім,

«Ел азды» деп надандар мұңаймай жүр.

Кісі екен деп үлкеннен ұялмай жүр [1,81].

Төл грамматикамызда бұл мәселе жан-жақты сипатталып, логикалық модальділік термині мен грамматикалық модальділік терминдерінің ара жігі салыстырыла қаралып, негізгі нысандары дараланды деп айта алмаймыз.

Сондай-ақ, болымсыздық категориясы тәсілдерінің белсенділігі субъективтік көзқарасын білдірудегі ақынның мақсатты қолданысы және ойын өткір де ашық жеткізуге бағытталған стилистикалық өрнегі деп қабылдауға негіз болатын теориялық мәселелер тұжырымдалды.

Бағалау/Evaluation концептісінің қазақ және ағылшын тілдері паремиологиясындағы орнын анықтау барысында біз паремиологиялық материалдарды тілдік қорға кіретін, сөйлеу дағдысында қысқа, тұрақты, халықтың көп ғасырлық тәжірибесі жинакталған, әдетте ырғақты ұйымдастырылған нақыл сөздер, кейде тура, кейде жанама түрде жеткізілетін уәждер деп түсінеміз.

Аскольдовтың «Концепт и слово» атауымен жарыққа шыққан мақаласында: «Мысленное образование, которое замещает нам в процессе мысли неоределенное множество предметов одного и того же рода» [9, 97 б.], - деп анықталды.

Эванс концептуалдық жүйені адамға қатысты білім мен тәжірибені сипаттайтын көзқарастар жүйесі, адамзаттың танымы мен сабақтас, желілес, жалпы адамзатқа тән ұғымдардың жиынтық-жүйесі, яғни сақталымы (репозиториі) деп түсіндіреді.

Предметный мир, отражаемый в языковом значении лексемы, мыслится широко и включает в себя не только реально воспринимаемые объекты внеязыковой действительности, но и другие виды означаемых — чувства, эмоции, психические состояния, признаки, отношения и.т.п», - деп айтқан ойы біздің зерттеп отырған бағалау концептімізге сай келеді [15, 82 б.].

Арутюнова: «В идеализированную модель мира входит и то, что уже есть, и то, к чему человек стремится, и то, что человек воспринимает, и то, что он создает, и то, как он действует и поступает, наконец, в нее целиком и полностью входит и сам человек» [17, 89 б.], - деп пайымдайды, яғни бағалаудың адамның дүниетанымы шекарасының кеңейуіне байланысты тұрақты динамикада болатын үдеріс екендігін айтады.

Мақал-мәтелдердің ішкі факторға байланысты пайда болып, қалыптасуы әрбір этностық қауымның қалыптасу тарихы мен үрдісі, әлеуметтік жағдайы, тіршілік ету тәсілі, дүниетанымы мен құндылықтарына байланысты деп түсінсек, сыртқы факторға сол этностың табиғи ортасы мен тұрғылықты жері және басқа халықтармен араласуының нәтижесінде бір-біріне ықпал еткен рухани-мәдени әсері деп қарау керек екендігін ғалым атап көрсетеді.

Мақал-мәтелдердің ішкі факторға байланысты пайда болып, қалыптасуы әрбір этностық қауымның қалыптасу тарихы мен үрдісі, әлеуметтік жағдайы, тіршілік ету тәсілі, дүниетанымы мен құндылықтарына байланысты деп түсінсек, сыртқы факторға сол этностың табиғи ортасы мен тұрғылықты жері және басқа халықтармен араласуының нәтижесінде бір-біріне ықпал еткен рухани-мәдени әсері деп қарау керек екендігін ғалым атап көрсетеді.

Қазақ мақал-мәтелдерін халық аузынан жинақтап, жариялаған деп Ы.Алтынсарин, В.В.

Қорыта келе, біз паремиологиялық материалдарды халықтың өмір сүру дағдысында қалыптасқан, кейде тура, кейде жанама түрде жеткізілетін көлемді мағыналы ойды ырғақты келген бір ауыз сөзге сыйдыра алатын тілдік бірліктер деп түсінеміз.

Бағалау концептісіне тек бағалау мәнді сөздері бар мақал-мәтелдер жатады деп айта алмаймыз.

Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде қазақ және ағылшын тілді қоғамда маңызды деп танылған әлеуметтік және жеке тұлғалық қасиеттер анықталды.

Екі тілдік жүйедегі бағалау концептісінің мән-мағынасына қарай қазақ және ағылшын қоғамына тән ортақ құндылықтар жүйесі деп мына қасиеттерді таптық: ақылдылық, тәлім-тәрбие, біліктілік, білімділік.

Қайдар да бұл жұрнақты түркі-монғол тілдеріне ортақ деп есептейді [3, 168 б.].

Қазақ қыстау деп малшылардың мал қыстатуға арналған қысқы мекен-жайын атаған.

Жоғарыда келтірілген мысалдар осындай негізде жасалған деп ойлаймыз.

Бұлақтың суы мөп-мөлдір, таза болады, бірақ мөлдір бұлақ деп атай бермейді, бұл ақ сөзінің топонимжасаудағы қызметінің өнімді, қалыптасқан компонент екенін көрсетеді.

Банг булға етістігінің шығу тегін бул, булудан пайда болған деп есептейді

Оларды салыстыра зерттегенде, әуелгі түбір бұл болу керек деп жорамал жасауға болады.

Егер сөз басындағы б (булақ) протезалық қызмет атқаратын сына дыбыс десек, онда бұл сөздерді (булақ, йулақ) бір түбірден жасалынған деп болжауға болады (БҚО, Бөрлі ауд., Ақбұлақ а.

Будагов бұл сөзді монғол тілінен енген деп есептейді.

Екіншіден, арық сөзінің түбірін ырмақ ~ йырмақ түбірлерімен гомогенді деп есептейтін пікір бар.

Өзек деп “жауын, қар суынан пайда болған, ойыстығы 3-15 м-ге жететін, ені тар, кішірек сайды” айтады.

Мысалы, Мақтаарал деп мақта өсірілетін жерді атаған.

Атау жер жағдайына қарай екінші мағынадан, яғни сол аймақтан борсыған батпақтың иісі шығуына байланысты туындаған деп болжаймыз.

Алтынорда мемлекеті ыдыраған тұста, Монғолияға қайтпай қалып қой-ған моңғол тілді тайпаларды «қалмақ» деп атай бастаған («қалдық», «жұрнақ» мәнінде қолданылады).

Осы ерекшелігі бойынша топонимиканы кей ғалымдар «картаның тілі» деп те атайды, алайда тіл ұғымының аясы өте кең, карталар тек атаулар мен терминдерден ғана тұрмайды, онда түрлі таңбалар, ауа-райына, географиялық нысанның сипаты мен түрлеріне қарай түстерді қолдану мен түрлі белгілер қоса қамтылады.

Картографияда шартты белгілерді, кескіндеу әдістерін, оларды жасау ережелерін қамтитын белгілер жүйесі – «картаның тілі» деп аталады.

Теориялық картографияда географиялық атаулар шартты белгілер арқылы емес, графикалық түрде әріптермен берлетін болғандықтан, картаның арнайы тілі деп есептеледі.

Мысалы, «урочище Шукур» топонимін антропотопоним ретінде Шүкір деп те, орографиялық термин ретінде шұқыр деп те болжауға болады.

Мысалы, «урочище Шукур» топонимін антропотопоним ретінде Шүкір деп те, орографиялық термин ретінде шұқыр деп те болжауға болады.

Топонимикалық тәсіл деп отырғанымыз басқа аймақтарда осы дыбыстық формаға сәйкес келетін қандай атаулар бар, соны анықтаймыз.

Бұл тұрғыдан келгенде, «карта тілі» деп аталатын терминнің аясында нысанның орны, сипаты, бағдар айқындау, нысандардың ара қатынасы т.б.

Қазіргі тілтанымда “лингвомәдениетанудың сипаттары мен ерекшеліктеріне қарай сезімдік-эмоциялық әсер беретін коммуникативтік-прагматикалық аспектіде когнитивті фразеология белең алды” деп қазақ фразеологы Ғ.Смағұлова бекер жазған жоқ [2, 5 б.].

Елисееваның пікірі бойынша, фразеологизация-бұл құбылыс, процесс және оның нәтижесі деп, фразеологизацияны эволюциялық процесс жөнінде қарастырып, оның үш кезеңін көрсетеді:

Ол үшін ұлтына адал ұрпақ тәрбиелеп, «ұлт мәселесін» қолға алу керек деп шешті.

Діннің тағдыры осыған байланысты: қимылдаса қайта өрлейді, әрекетсіз жатса мүлде жоғалады» [1, 50], - деп жазды.

Олар өздерінің ұлт ретінде жойылып бара жатқандығының себебі – діннің әлсіреуінен, ал халықтың надандығы – білім беру жүйесінің әлсіздігінен деп түсінді.

Қырымдағы Бақшасарайдың Зинджирлы медресесінде басталған осы жаңаша оқыту әдісі санаулы жылдарда Ресейдің күллі мұсылман аймағына, тіпті шетел – Үндістанға да тарайды» [1, 55], - деп жазады алаштанушы профессор Д.

Тарихта «қадымшылар» мен «жәдитшілдер» деп аталып кеткен екі түрлі бағытты ұстанғандардың, яғни ескі және жаңа әдістің арасында текетірес күшейе түсті.

Алайда халықтың көпшілігі «усул-и саутийа» әдісін қолдануды өздеріне пайдалы деп тапты.

Соның нәтижесінде, түрлі мектептер ашылып, олардың бағыты «усул-и жәдид» деп аталды.

Мұхаммед Ораздың «Усул саутия тәртібінде қазақша әліппе» (1910), С.Көбеевтің «Үлгілі бала: қазақша оқу кітабы» (1916), Ахмет Байтұрсынұлының «Оқу құралы» (1912), «Тіл құралы» (1914-1916), «Әліпби» (1912) оқулықтары мен оқу құралдарын жәдиттік бағыттағы білімді оңтайлы үйрену әдісімен жазылған оқу құралдары деп айта аламыз.

Ұлт көсемі Әлихан Бөкейхан Мәскеуде үй-қамақта отырып 1923 жылы Дінше Әділұлына былай деп хат жазды: «Бауырым Дінше!

Қазір бізде «Алаш оқымыстылары жазған мектеп оқулықтары» деген мәліметке қарап, көпшілік қауым: «Алаш зиялылары мектеп оқулықтарын бірыңғай өздері жазды» деп топшылайды.

«Планеттер» деген бөлімін Ә.Бөкейхан: «Бұлт жоқ ашық түнде жазық далаға шығып аспанды қарастырсақ, тозған қарша үйдің жыртығындай көп жарық жұлдыздарды көреміз» [5, 220], - деп бастайды.

Мәселен, «Бірінші дәрежелі бір белгісізді теңдеулерді шығару» деп аталатын бөлімінде мына төмендегі мәселе есептерге назар аударайық:

Ал, екі жүз грамға тең салмақ өлшемін қазақ «қадақ» деп атаған.

Соңғы уақыттағы өнердің дәуірлеуі: алдымен табиғаттағы осындай шама көзімен қараудан туып отырғандығы мәлім» [6, 168], - деп, оқулық авторы сондай табиғи іліктестіктің болмысын айтып отыр.

«Тән» (дене) – «менікі» болу керек деп ұққан.

«Менікі» өлсе, оған бекі, - дейтін Абайдың фәлсәфәсі осыдан келеді» [7, 8-9], - деп, ұлы ақын А.Құнанбайұлының өлеңін мысал етеді.

Автордың «мен – жан, менікі – тән», - деп, адам жанының тәннен қаншалықты маңыздылығын шығармалары арқылы беріп отырған қазақтың бас ақыны Абайдың өлеңін келтіруі – автордың қазақ оқушысының ұғым-түсінігін тереңнен білгендігінің айқын дәлелі.

Сондай-ақ, әлемнің танымал данышпандары мен оқымыстыларының өмірлерінен естеліктер келтіріп және олар жазған кітаптардағы құнды дүниелерді мысал ретінде беруді де керек деп біледі.

Жуырда Шекспирді тағы да оқып байқайыншы деп қолыма алып едім, маған бір түрлі мылжың, ішің пыстырарлық көрінді, аздан соң тіпті жүрегім айныды.

Міне, түйсіктеудің осындай өлшеуіші бар, осы өлшеуішті «ап-персепсия» деп атайды» [7, 184], - деп, автор әлемнің әйгілі мәдени жауһарын мысал ету арқылы терминнің мәнін ашады.

Міне, түйсіктеудің осындай өлшеуіші бар, осы өлшеуішті «ап-персепсия» деп атайды» [7, 184], - деп, автор әлемнің әйгілі мәдени жауһарын мысал ету арқылы терминнің мәнін ашады.

Бұл іс болашақта жүйелі түрде жүзеге асырылады деп үміттенеміз.

Болғанбаев: «Синоним дегеніміз –әр түрлі айтылғанымен, мағынасы жақын, бірақ әрқайсысының өзіне тән не мағыналық, не стильдік, не эмоциялық сәл ерекшеліктері бар бір сөз табынан болған сөздер» [2, 23] –деп тұжырымдайды.

Бұл үш белгі –сөздерді синоним деп танудағы басты шарт.

Яғни бір ғана ақиқат шындықты көрсетіп, бір ғана ұғымды білдіретіндіктен олар синоним болып табылады», –деп анықтама беріп, синонимдердің екі түрлі қызметін атап көрсетеді.

Абайда пікір қаншалықты жинақты, жүйелі келіп отырса, суреттеу әдісі де сол пікірінің тереңдігіне сай соншалық жүйелі, табиғи заңды және шебер болып отырады» [6, 141-142] –деп жазады.

Синонимдер контексте мағыналық контраст деп аталатын кереғарлық мән тудырып, оның оқырманға тигізетін әсерін –экспрессиясын күшейту арқылы стильдік жүк арқалайды»

Ал қажыдық, жалықтықдеп сол күрестен шаршағандығын, байлаусызын, баянсызын деп өмірдегі сол әрекеттердің маңызды емес екендігін аңғарғандығын айтады.

Енді қартайғанда қызығын өзің көре алмайтұғын, ұры, залым, тілемсектердің азығын бағып беремін деп...[9, 4 б.].

Мағынасы: оңбаған, жексұрын; елдің қарғысы атқан; уәде сертті бұзған деп берілген [3, 27 б.].

Бағанағы мақтан, бағанағы қуанған, күлген сөздеріміз қайда?[9, 7 б.] Сөз лексемасының сипатын ашуда және бастапқыдағы ойды нұсауда, бұл үш сөз тек осы контекст негізінде синонимдік қатар түзіп тұр деп айтуға болады.

Келесі сөйлем: «...күшім жетімді болсын деп, қызметке, болыстық, билікке таластық» [9, 9 б.].

Билік сөзінің мағынасы «Абай тілі сөздігінде» «үкім айтушылық, би болушылық» [11, 113 б.] деп берілген.

Демек бұл үш сөзді синонимдік қатар деп айтуға толықтай негіз бар.

«Сегізінші қара сөзден: «Олардың ақыл үйренейін, насихат тыңдайындеген ойы болса...», «...өзіміз біреуге үлгіберіп, ақыл айтармыз деп сайланды».

Осы үшеуің басыңды қос, бәрін де жүреккебилет, –деп ұқтырып айтушының аты ғылым екен.

Құдайшылық сонда, қалпыңдытаза сақта, құдай тағала қалпыңаәрдайым қарайды деп кітаптың айтқаны осы депті».

«Абай тілі сөздігінде»: «монтаны -зымиян, залым» деп анықтама береді.

Мәселенің мәнісі белгілі болған соң және Абай «Қара сөздеріндегі»синонимдерді түгендеу мақсатымен мұнан ары кесте түрінде көрсету тиімді деп санаймыз (1-кесте):

Жігіттің түрін айыруда –мықты жігіт, ер жігіт, пысық жігіт, тәуір жігіт деп жақсы жігітті көрсетеді.